Dziś, to jest 3 października 2023, mija rocznica śmierci:
s. Wanda Bielińska (†2000)

Wczoraj, to jest 2.10.2023, miała miejsce rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

W dniu jutrzejszym, to jest 4.10.2023, przypada rocznica śmierci:
Sł. B. Josef Engling (†1918)
ks. Stefan Bajda (†1977)
ks. Marian Lesner (†1994)
ks. Emil Krupnik (†2003)
ks. Józef Krzeski (†2016)

JÓZEF STANEK błogosławiony (1916 – 1944), ksiądz, kapelan zgrupowania „Kryska” AK, ps. Rudy, męczennik

Urodził się 4 XII 1916 w Łapszach Niżnych na Spiszu, w ówczesnej diecezji spiskiej (obecnie archidiecezja krakowska), jako 8. dziecko rolnika Józefa i Agnieszki z d. Nowak. W 1923 stracił rodziców i dziadków, a jego opiekunką stała się starsza siostra. W 1925 poszedł do 4-klasowej szkoły powszechnej w miejscu zamieszkania. Nauki gimnazjalne pobierał od 1929 w Collegium Marianum w Wadowicach. Po ukończeniu gimnazjum w 1935 rozpoczął nowicjat w Sucharach. Sutannę pallotyńską otrzymał 15 VIII 1935 z rąk ks. Józefa Bogdana. Pierwszą profesję złożył 15 VIII 1937 na ręce ks. Jana Maćkowskiego. Studia filozoficzne odbył w Sucharach (1936-38), a teologiczne w Ołtarzewie (1938-42). W 1939 podczas ewakuacji seminarium na Wschód dostał się do sowieckiej niewoli, z której uciekł i poprzez dom rodzinny wrócił do Ołtarzewa. Święcenia kapłańskie otrzymał 7 IV 1941 w katedrze w Warszawie z rąk abpa Stanisława Galla. 13 IV udało mu się odprawić mszę prymicyjną w swojej rodzinnej miejscowości, skąd musiał szybko uchodzić do Warszawy.

Po ukończeniu teologii rozpoczął studia socjologii na tajnych kompletach UW. Działał w konspiracji jako kapelan AK. Mieszkał w Ołtarzewie i stamtąd przewoził żywność dla głodujących mieszkańców Warszawy. 1 VIII 1944 znajdował się w Warszawie w Zakładzie Sióstr Rodziny Maryi na Koszykach przy ul. Hożej, gdzie pracował jako duszpasterz i kapelan pobliskich szpitali. 15 VIII 1944 przełożeni wojskowi skierowali go do pracy kapelańskiej i duszpasterskiej w zgrupowaniu AK „Kryska”, działającym na odcinku Czerniakowskiego Powiśla. Osiadł przy dowództwie na Czerniakowie, na ul. Wilanowskiej. Ks. Józef został naczelnym kapelanem tego zgrupowania i sanitariuszem powstańczym, przybierając ps. Rudy. Odprawiał nabożeństwa, spowiadał, głosił kazania, przygotowywał do sakramentu pokuty i na śmierć, udzielał pomocy rannym i pomagał ludności cywilnej na Czerniakowie (nosił wodę z Wisły, odgrzebywał zasypanych gruzem). Pocieszał i podnosił na duchu załamanych mieszkańców i – mimo niebezpieczeństw – wygłaszał do nich słowo Boże. W kwaterze przy ul. Wilanowskiej zorganizował przy pomocy ks. Wiktora Bartkowiaka kaplicę i potrzebne paramenty liturgiczne. Zawsze występował w sutannie, którą pożyczył od ówczesnego kleryka Edwarda Materskiego, ze stułą, z biało-czerwoną opaską na ramieniu, w furażerce, aby być widocznym znakiem dla wszystkich szukających pomocy. Pełniąc swe kapłańskie obowiązki, był często wykorzystywany jako łącznik, wysyłany na najbardziej zagrożone odcinki walki. Odwiedzał szpitale powstańcze i ludzi chroniących się w piwnicach. Zrezygnował z możliwości przeprawy pontonowej na drugi brzeg Wisły, chcąc dzielić los żołnierzy i ludności cywilnej, która została na lewym brzegu rzeki. Swoje miejsce w pontonie oddał rannemu żołnierzowi. Liczył wraz z innymi na pomoc żołnierzy polskich zza Wisły, stąd chcieli utrzymać „redutę czerniakowską”. W jednym z przemówień kapelana Stanka do żołnierzy było przywoływanie przykładu Termopil, gdzie 300 Spartan powstrzymywało napór wroga przez 3 dni. Osamotniona walka na Czerniakowie trwała prawie 3 dni. Wyczekiwana odsiecz nie nadeszła. Wczesnym rankiem Niemcy zdobyli pozycje powstańcze.

Podczas pacyfikacji Przyczółka Czerniakowskiego dla ratowania innych podjął rolę parlamentariusza w rozmowach z Niemcami i został zatrzymany przez nich jako zakładnik na ul. Wilanowskiej 11/13. Przed kapitulacją kazał powstańcom zniszczyć broń, przyjmując na siebie wszystkie konsekwencje tej decyzji (22 IX). Po uprzednich szykanach (szyderstwa i bicie pięściami po twarzy) został powieszony przez hitlerowców 23 IX 1944 na zapleczu magazynów „Społem” przy ul. Solec, na żelaznej belce wystającej z muru, w pobliżu dawnych posesji nr 53 i 55. Na miejsce stracenia szedł spokojnie, popychany brutalnie przez oprawców. Kazali mu zdjąć opaskę AK, lecz on odmówił. Świadom tego, co go czeka, stał spokojnie, błogosławił jeszcze spod szubienicy żołnierzy i ludność cywilną. Męczeńskiej śmierci towarzyszyły okrzyki oprawców, które zapamiętał ks. Józef Warszawski, jezuita (†1999, ps. Ojciec Paweł): „Nie Żydzi, nie Anglicy, lecz ci w czarnych kieckach są najgorsi, to są diabły”.

Powieszono go rano o 6.30, ubranego w sutannę, bez butów, które mu zdjęto przed egzekucją. Zginął przy domu śmierci, gdyż Niemcy wystrzelali lub powiesili wszystkich jego mieszkańców (ok. 200 osób). Temu widowisku musieli przyglądać się ściągnięci przez Niemców powstańcy i mieszkańcy pobliskich domów. Obok niego powieszono 2 sanitariuszki z AK. Po śmierci wisiał jeszcze jakiś czas na szubienicy. Z szyderstwem pokazywali go Niemcy ludności polskiej pędzonej z Czerniakowa do obozu w Pruszkowie, jako „Głównego bandytę powstania. W ten sposób hitlerowcy, wbrew własnej woli, zorganizowali jakby pierwsze pielgrzymki oddające hołd temu, który wzorem Jezusa »umiłował do końca«, oddając życie za drugich”. J. Hance, żołnierz Szarych Szeregów, napisał: „Został zamordowany wspaniały człowiek, o nieocenionych wartościach duchowych i humanistycznych. Był i jest wzorem do naśladowania. Wskazał nam, jak należy żyć, aby być w zgodzie z samym sobą, wobec własnego sumienia i innych ludzi. Pamięć o kpt. ks. »Rudym« w naszych sercach nigdy nie zginie”.

Zwłoki jego ekshumowano 14 IV 1945 i pochowano w mogile zbiorowej przy ul. Solec, a 4 III 1946 przeniesiono je na cmentarz wojskowy na Powązkach. Podczas ekshumacji stwierdzono, że zwłoki zachowały się na tyle, że można było je rozpoznać. Były pochowane w sutannie, a w jej kieszeni znajdował się brewiarz. Na szyi zmarłego znaleziono odciśnięte ślady pętli. Szczątki złożono w trumnie i przewieziono do kościoła Pallotynów na Pradze, a po nabożeństwie żałobnym na Powązki. Staraniem żyjących powstańców i pomocy Zarządu Prowincjalnego stowarzyszenia 30 X 1987 ekshumowano zwłoki ks. Stanka i 5 XI złożono w kwaterze zgrupowania „Kryska” na tymże cmentarzu (Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kwatera D 2-3-9). W uroczystościach wziął udział Józef kard. Glemp, poczty sztandarowe AK, duchowieństwo diecezjalne i pallotyńskie, siostry zakonne, rodzina i rzesze wiernych. W 50. rocznicę powstania warszawskiego, 23 IX 1994, przy skrzyżowaniu ulic Wilanowskiej i Solec, odsłonięto i poświęcono pomnik ku czci ks. Stanka i wszystkich walczących na tym terenie w oddziałach AK i Wojska Polskiego. Uroczystej mszy z tej okazji przewodniczył i kazanie wygłosił Józef kard. Glemp (Józef Glemp, Święci idą przez Warszawę, Warszawa 1997, 119-124 o znamiennym tytule kazania Miłość Ojczyzny prawem chrześcijańskim; opublikowane też w WPChK 1997, nr 7-8, 392-394); wzięli też udział Edward Materski, bp sandomiersko-radomski, Zbigniew Kraszewski, warszawski bp pomocniczy, poczty sztandarowe AK, kompania reprezentacyjna i orkiestra WP, delegacja z Łapsz Niżnych i orkiestra PKP.

Podobna uroczystość poświęcenia tablicy pamiątkowej na murze zabytkowego kościoła św. Kwiryna w Łapszach Niżnych miała miejsce 11 IX 1994. Odsłonięcia dokonała siostra ks. Stanka, Aniela Nowobilski. W uroczystości wziął udział ks. Henryk Kietliński, dyrektor Ośrodka Postulacji i senator Franciszek Bachleda-Księdzularz. Przed mszą mgr inż. Ryszard Czugajewski (†1997; autor książki Umiłował do końca), uczestnik walk powstańczych, przedstawił zebranym życie i działalność kapłańską ks. Stanka podczas powstania na Przyczółku Czerniakowskim. W części artystycznej uroczystości Wojciech Zabłocki, ps. Derkacz (†2002), opowiedział o uratowaniu jego życia przez ks. Stanka, gdy został ciężko ranny. Pokazał też jego różaniec, na którym się modlił od chwili wyciągnięcia go spod stosu trupów na ul. Solec.

Został beatyfikowany 13 VI 1999 w Warszawie przez papieża Jana Pawła II wraz z ks. Józefem Jankowskim w gronie 108 Męczenników II Wojny Światowej. Relikwie bł. ks. Józefa Stanka zostały 24 XI 2000 przeniesione z cmentarza Powązkowskiego do dolnego kościoła Chrystusa Króla w Warszawie. Uroczystości tej przewodniczył Józef kard. Glemp, a w wydarzeniu brali udział przedstawiciele Kościoła i państwa, pallotyni i pallotynki oraz krewni błogosławionego. Od 2007 jego relikwie znajdują się w ołtarzu pallotyńskiego kościoła w Poznaniu. Sylwetka ks. Stanka występuje w kościele w Ołtarzewie, w lewej stronie nastawy ołtarza bł. Józefa Jankowskiego. Doznaje też czci w warszawskim kościele Trójcy Świętej na Czerniakowie (instalacja relikwii męczennika odbyła się 8 IV 2011), gdzie od lat obchodzi się rocznicę jego męczeńskiej śmierci i MB Częstochowskiej przy ul. Zagórnej (uroczysta instalacja 30 XI 2008). Miejscem kultu jest też sanktuarium w Licheniu, gdzie dolny kościół stał się centralnym sanktuarium kultu 108 polskich męczenników. W stołecznym Muzeum Powstania Warszawskiego znajduje się dedykowana mu kaplica (otwarta i poświęcona przez Józefa kard. Glempa), w której są relikwie ks. Józefa i jego piękny wizerunek. Główna aleja w parku Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza na Solcu – między al. Na Skarpie przy placu Trzech Krzyży a Wisłostradą – nosi jego imię (Aleja Księdza Józefa Stanka – uchwała Rady Miasta Stołecznego Warszawy z 25 III 1996). W pobliżu męczeńskiej śmierci ks. Józefa powstał pomnik upamiętniający jego egzekucję. Wszystkie te inicjatywy wyszły od wspomnianego wyżej R. Czugajewskiego, architekta i pisarza, animatora sprawy beatyfikacyjnej Stanka, ofiarnego współpracownika i przyjaciela pallotynów. Oprócz tego Czugajewski wygłosił wiele przemówień o Stanku, rozdał ludziom wiele tysięcy obrazków i folderów przy różnych okazjach oraz organizował ustawiczną modlitwę o dar beatyfikacji. Na wniosek Związku Powstańców Warszawskich Środowiska Żołnierzy Zgrupowania „Kryska” ks. Stanek pośmiertnie otrzymał Złoty Krzyż – odznakę kapelana Wojska Polskiego (13 V 2000); w imieniu rodziny odebrał je ks. Ryszard Stanek, bratanek błogosławionego. Po obejrzeniu przez rodzinę i wiernych w Łapszach Niżnych odznaka została przekazana do Ośrodka Postulacji SAC w Warszawie (Henryk Kietliński, Uroczystość wręczenia Krzyża – Odznaki Kapelana Wojska Polskiego, WPChK 2000, nr 6, 13-15). Relikwie męczennika otrzymał w 2009 bp senior Edward Materski (†2012) z Radomia.

Relikwie męczennika zostały umieszczone w kościele Świętego Krzyża i MB Częstochowskiej przy ul. Łazienkowskiej w Warszawie oraz w kaplicy wojskowej w Ciechanowie. Imię Stanka przyjęła też Szkoła Podstawowa w Łapszach Niżnych. Ponadto na terenie tej parafii zbudowano nową kaplicę w Kacwinie, a na zewnętrznej ścianie domu Bolesława Stanka umieszczono tablicę pamiątkową informującą o miejscu urodzin ks. Józefa. Kult bł. Józefa szerzą w Polsce również kręgi wspólnot ZAK, będące pod opieką duszpasterską ks. Stanisława Rudzińskiego, które szeroko upowszechniają obrazki i książki o nim i o bł. ks. Józefie Jankowskim. Jego kult w USA szerzy liczna rodzina Stanków poprzez przybliżanie innym życia i męczeńskiej śmierci krewnego za pomocą publikacji i obrazków. W Australii Andrzej Zbiegieniewski w polsko-australijskim czasopiśmie kulturalno-społecznym 4(2006) 31 zamieścił obszerny artykuł Błogosławiony ksiądz Józef Stanek. Przedstawienia ikonograficzne błogosławionego ukazują kapłana ubranego w pallotyńską sutannę i fioletową stułę, z biało-czerwoną opaskę, której nie chciał zdjąć z ramienia. Męczennik ma bose stopy, gdyż zdarto mu przed powieszeniem buty. Prawą rękę podnosi w geście błogosławieństwa; na ścianie z prawej strony widoczny jest krzyż – symbol męczeństwa.

Odznaczał się wielką pogodą ducha i dobrocią serca.







Fotografia dolna 1: Obrazek bł. Józefa Stanka
Fotografia dolna 2: Szczyt domu, na którym esesmani powiesili ks. J. Stanka. Z kapeluszem w ręku naoczny świadek śmierci ks. Józefa (wyprowadzona na stracenie przez rozstrzelanie). Z prawej strony ks. Albin Łukiewski, 19 VII 1945, AP 878,1
Fotografia dolna 3: Pogrzeb ks. J. Stanka. Kościół pallotyński przy ul. Skaryszewskiej w Warszawie, AP 878,2
Ostatnio zmodyfikowano: 12 stycznia 2015 (uzupełniono 11 grudnia 2016)
Tekst biogramu: Tylus Stanisław, Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013, 490-495