Dziś, to jest 9 października 2024, mija rocznica śmierci:
br. Jan Wilczyński (†1981)
br. Wojciech Grobel (†1983)
ks. Jan Kowalski (†1993)
s. Paula Buchwald (†2007)
br. Marian Nowotnik (†2013)
ks. Stanisław Orlikowski (†2021)

Wczoraj, to jest 8.10.2024, miała miejsce rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

W dniu jutrzejszym, to jest 10.10.2024, przypada rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

PROWINCJA CHRYSTUSA KRÓLA

FOLEJEWSKI Feliks (1934 – 2015), ksiądz, duszpasterz i ojciec duchowny Ruchu Apostolskiego „Rodzina Rodzin”, wykładowca i ojciec duchowny Seminarium, redaktor czasopism „Być Sobą” i „Królowa Apostołów”, rekolekcjonista i misjonarz ludowy, duszpasterz ludzi pracy, apostoł i świadek Bożego Miłosierdzia, apostoł Warszawy

Urodził się 4 VII 1934 w Suwałkach, w ówczesnej diecezji łomżyńskiej, w rodzinie szewca Józefa i Jadwigi z d. Pacewicz. W kościele pw. św. Aleksandra (obecnie konkatedra) został ochrzczony. Miał dziewięcioro rodzeństwa. W okresie wojny ojciec zaczął pracę na kolei. Sakrament bierzmowania przyjął w 1946 w Suwałkach przez posługę bpa łomżyńskiego Stanisława Kostki Łukomskiego. 1 IX 1949 rozpoczął naukę w Małym Seminarium Duchownym w Wadowicach na Kopcu. Tu poznał orędzie miłosierdzia Bożego, które stanie się inspiracją dla jego pracy apostolskiej. Już wówczas postrzegano go jako doskonałego organizatora, a przede wszystkim ceniono jako świetnego polonistę i literata. Sutannę stowarzyszenia otrzymał w Otwocku 12 IX 1952 z rąk prowincjała ks. Stanisława Czapli i tamże 1 VII 1953 złożył pierwszą konsekrację na ręce ks. Józefa Wróbla, a wieczną w Rucianem-Nidzie 1 VII 1957 na ręce ks. Franciszka Bogdana. Studia filozofii (1953-55) odbył w Otwocku, a teologii (1955-59) – w Ołtarzewie. Pracę seminaryjną napisał pt. Miłosierdzie Boże według nauki św. Tomasza (Ołtarzew 1958). Święcenia kapłańskie przyjął 11 VI 1959 w Ołtarzewie z rąk bpa Zygmunta Choromańskiego.

Po święceniach przebywał w Gdańsku w domu przy ul. Elżbietańskiej, gdzie w naszym studium pastoralnym pogłębiał wiedzę teologiczną (1959-60), a następnie pracował tam w duszpasterstwie (1960-61). W latach 1961-64 studiował dogmatykę na Wydziale Teologii KUL, gdzie uzyskał stopień magistra-licencjusza teologii (1964) na podstawie pracy Nauka o apostolstwie ludzi świeckich według pism Wincentego Pallottiego (Lublin 1964), pisanej pod kierunkiem ks. prof. Wincentego Granata. Od 30 IX 1964 prowadził wykłady teologii dogmatycznej w seminarium w Ołtarzewie i podejmował prace duszpastersko-rekolekcyjne w seminariach duchownych, domach zakonnych, wspólnotach i parafiach, zarówno w Polsce, jak i zagranicą.

Z 31 VIII 1966 rozpoczął pracę w duszpasterstwie Ruchu Apostolskim „Rodzina Rodzin”, która stała się jego pasją życia. Dekretem ks. prowincjała z 19 X 1967 został przeniesiony do Warszawy i skierowany wyłącznie do pracy w tym Ruchu. W Warszawie pełnił też funkcję rektora domu (1976-78) i proboszcza parafii Chrystusa Króla (1977-78). W latach 1978-80 sprawował obowiązki ojca duchownego w seminarium w Ołtarzewie. W 1980 przeszedł zawał serca, po którym rozpoczął rehabilitację zdrowotną. Przebywał wtedy w domach sióstr urszulanek, spełniając równocześnie obowiązki kapelana sióstr, najpierw od 1 IX 1980 w Nałęczowie (urszulanki Unii Rzymskiej), a następnie od 1 IX 1982 w Milanówku (urszulanki szare). Podjął też od 1982 funkcję zastępcy redaktora naczelnego czasopisma „Królowa Apostołów”, spieszył z pomocą pasterską młodym małżeństwom na terenie Warszawy i był spowiednikiem kleryków w Ołtarzewie. Jeszcze w 1982 przeszedł kolejny zawał, a w następnym roku operację serca w Klinice Kardiochirurgicznej w Monachium, która według niego była „darem Bożego Miłosierdzia”. Od 15 IX 1983 przynależał ponownie do domu w Warszawie przy ul. Skaryszewskiej. Powrócił wówczas do zajęć duszpasterskich w Ośrodku „Rodziny Rodzin”, pisał teksty konferencji ascetycznych na miesięczne dni skupienia dla naszych domów i prowadził rekolekcje dla księży, alumnów i sióstr zakonnych. Jeszcze przez kilka dalszych lat jeździł w okresie wakacyjnym do Bad Krozingen w Niemczech na rehabilitację i kontrolne badania lekarskie, prowadzone przez klinikę uniwersytecką i finansowane przez niemiecką Caritas.

Zanim otwarły się możliwości pracy duszpasterskiej na Litwie, Białorusi i Ukrainie, ks. Feliks wyjeżdżał konspiracyjnie z posługą kapłańską na te tereny. Spotykał się też i pracował ze Stefanem kard. Wyszyńskim oraz Ojcem Świętym Janem Pawłem II. W okresie stanu wojennego i po jego odwołaniu kolportował wydawnictwa podziemne, a w latach 1982-89 współorganizował patriotyczne uroczystości. Pełnił obowiązki duszpasterza akademickiego w kościele św. Anny oraz otoczył duchową opieką grupę katolickich filmowców współpracujących z Komisją Episkopatu ds. Społecznego Przekazu (nominacja 8 VI 1984). Był następcą bł. Jerzego Popiełuszki w duszpasterstwie ludzi pracy archidiecezji warszawskiej (1984-89) i spełniał obowiązki duszpasterskie przy kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu oraz organizował spotkania ludzi „Środowisk Pracy” na Jasnej Górze. Przez trzy kadencje wchodził w skład Komisji Episkopatu ds. Duchowieństwa oraz przynależał do Komisji Przygotowawczej do II Polskiego Synodu Plenarnego (synod w latach 1991-99). Był długoletnim pielgrzymem Warszawskiej Pieszej Pielgrzymki na Jasną Górę i jednym z organizatorów grup „17-tek”.

W strukturach Stowarzyszenia przewodniczył Komisji Pośrednictwa i Arbitrażu (1982-85), przynależał do Komisji Wydawniczej (22 IX 1984) i Komisji Ojców Duchownych Prowincji (28 IX 1990) oraz był członkiem Rady Sekretariatu ds. Miłosierdzia Bożego (5 XI 1996 – 2005), Rady Sekretariatu Fatimskiego (21 XII 1996; 27 IV 1999-). Należał do Komitetu Organizacyjnego Polskiej Prowincji dla przygotowania uroczystości Roku Jubileuszowego Zjednoczenia Apostolstwa Katolickiego (19 V 1984; na 150-lecie ZAK), a przy Zespole Koordynacyjnym ZAK reprezentował Redakcję „Królowa Apostołów” (24 I 1991) i wchodził w skład Krajowego Komitetu Organizacyjnego Kongresu ZAK (9 X 1991) oraz Grupy Ewangelizacyjnej przy Krajowej Radzie ZAK (4 XII 1996).

Złoty jubileusz 50-lecia kapłaństwa ks. Feliks obchodził w 2009 (11 VI w Warszawie, 14 VI w Choszczówce i 21 VI w Suwałkach). Z tej okazji napisał: „Trzy proste słowa: dziękuję, przepraszam, proszę, obecne w życiu każdego człowieka prawie od dzieciństwa. Gdy są zapomniane robi się ciemno. Tak bardzo są potrzebne, żeby zobaczyć drogę swojego życia. Drogę, na której jest wszystko. Czas i miejsce. Wzloty i upadki. Radość i smutek. Osamotnienie i szczęście bycia razem z ludźmi. Choroba i dziwne uzdrowienia. Grzech i żal. Modlitwa sięgająca nieba i przykra oschłość. Zwyczajne chwile i świętowanie. I ta cudowna świadomość, że jest to ciągle droga Boża” (F. Folejewski, Dziękuję, Warszawa 2009, s. 5). Na jubileuszowym obrazku wypisał wtedy słowa: „Nie ma zasług, jest tylko dług wdzięczności spłacany Bogu i ludziom… teraz i przez wieki”.

Ksiądz Feliks jest autorem książek: Dziękuję... (Warszawa 2009) i Wszystko jest darem (Warszawa 2009). Jako sekretarz angażował się w prace Ośrodka Studiów Pallotyńskich, przekształconego później w Instytut Apostolski i kolejno w Instytut Teologii Apostolstwa, poprzez publikację tekstów z zakresu tematyki apostolstwa ludzi świeckich. Przez wiele lat był asystentem kościelnym miesięcznika Sióstr Loretanek „Różaniec”. Był redaktorem pallotyńskich czasopism „Królowa Apostołów” (w latach 1982-95) i „Być Sobą” (1993-95) oraz autorem licznych publikacji, które wydawał w „Apoštole Božieho Milosrdenstva”, „Apostole Miłosierdzia Bożego”, „Biuletynie Miłosierdzia Bożego”, „Biuletynie Rodziny Rodzin”, „Być Sobą”, „Gościnie w Sercu”, „Królowej Apostołów”, „Messager”, „Miejscach Świętych”, „Naszej Rodzinie”, „Naszym Dzienniku”, „Naszym Prądzie”, „Posyłam Was”, „Różańcu”, „Wiadomościach Archidiecezjalnych Warszawskich”, „Wiadomościach Polskiej Prowincji Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego”, „Życiu Kopca”. W maszynopisach pozostawił wiele swoich kazań, konferencji i opracowań.

Ostatnie miesiące jego życia to świadomość noszenia w sobie nowotworu trzustki z przerzutami na wątrobę. Nie narzekał na ból, ale dziękował za wszystko, świadomie przygotowując się na odejście. Otoczony był modlitwą współbraci i „Rodziny Rodzin”. Zmarł w swoim pokoju 22 IX 2015, tuż po godz. 22.00.

W przeddzień pogrzebu, 25 IX o godz. 20.00, rozpoczęło się czuwanie nocne przy szczątkach ks. Feliksa w kościele pw. Chrystusa Króla na Skaryszewskiej, przygotowane przez „Rodzinę Rodzin” i wspólnotę pallotyńską. Uczestniczyli w nim: rodzina, bliscy i przyjaciele zmarłego, rodziny z małymi dziećmi ze wspólnoty „Rodziny Rodzin”. Czuwanie rozpoczęły nieszpory za zmarłych, którym przewodniczył ks. Zenon Hanas, a później był różaniec odmawiany przez dzieci. Do późnych godzin nocnych wiele osób podchodziło do trumny, aby ucałować stułę, w której Ojciec Feliks odprawił ostatnią Mszę św. Wielu wpisywało się do księgi kondolencyjnej, która była również wyłożoSpoczął pallotyńskiejna w dniu pogrzebu w katedrze praskiej. Tłem modlitewnego czuwania był program słowno-muzyczny. Czuwanie w kościele zakończyła Msza św. z pożegnalną homilią ks. prof. Czesława Parzyszka, po której następnego dnia (26 IX) o godz. 9.00 nastąpiło wyprowadzenie do katedry warszawsko-praskiej pw. św. Floriana.

We Mszy świętej pogrzebowej uczestniczyły tysiące osób. Przybyły wielopokoleniowe rodziny Ruchu Apostolskiego „Rodzina Rodzin”, kapłani, siostry zakonne wielu zgromadzeń, mieszkańcy Warszawy i goście z różnych stron Polski, przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP, prezydent Warszawy, delegacja z kliniki w Niemczech, gdzie ks. Feliks był pacjentem. Telegramy kondolencyjne przesłali m.in. prezydent Polski Andrzej Duda, przełożeni z zagranicy pallotynów i pallotynek. Mszy przewodniczył i homilię wygłosił abp Henryk Hoser, bp warszawsko-praski. Mówił w niej m.in., że „ks. Feliks miał świadomość ofiarniczego charakteru swego życia. To co zdumiewa w jego życiu, to fakt, że wszystkie przeciwności traktował jako dar od Boga”. Po Mszy św. na cmentarzu Bródnowskim przy trumnie zmarłego, wśród tłumu uczestników abp H. Hoser powiedział: „Do jego grobu możemy przychodzić i modlić się, prosić o jego wstawiennictwo, jego misja apostolska się nie skończyła. Trwa i będzie trwała z większą intensywnością. Był kapłanem na wzór Serca Jezusowego”. Spoczął w pallotyńskiej kwaterze (71A rząd III).

Ksiądz Feliks całym swoim życiem głosił orędzie o miłosierdziu Bożym, pochylając się i rozważając sens ludzkiego cierpienia, choroby i trudu ludzkiej pracy. „Był Ojcem kochającym i wymagającym. Wymagał w stosunku do siebie i uczył nas byśmy potrafili też od siebie samych wymagać, by nasze życie nie było byle jakie, by czas nie przeciekał przez palce bo przecież „czas to miłość” – powtarzał za wielkim Prymasem. Często też cytował strofy [Jerzego] Lieberta „uczyniwszy na wieki wybór w każdej chwili wybierać muszę” oraz „uczę się ciebie człowieku, powoli się uczę, powoli”. W liście do „Rodziny Rodzin” w Kujankach z lipca br. przywołał jeszcze raz te słowa – doświadczenie choroby nowotworowej było tym kolejnym „uczeniem się człowieka” (Paweł Szymański).

Ksiądz Feliks był duszą towarzystwa. Żartował i opowiadał anegdoty. „Słuchaliśmy jak naśladował tubalny głos ks. Michała Kordeckiego – swego mistrza nowicjatu w Ołtarzewie, szczególnie jego „Rekolekcje dla zakonnic”, lub gdy recytował wiersz [Wiktora] Woroszylskiego o Felku (z rymami: pantofelek, kartofelek, wafelek, kufelek), to pokładaliśmy się ze śmiechu. Szczęśliwe to były chwile (Paweł Szymański).

Żywa pamięć o zmarłym Kapłanie zmobilizowała pallotynów, Rodzinę Rodzin i rodzinę ks. Feliksa do zorganizowania uroczystości w pierwszą rocznicę jego przejścia z życia do Życia, jak określał zbliżającą się śmierć sam ks. Feliks. 22 IX 2016 w kościele Księży Pallotynów w Warszawie została odprawiona Msza święta, której przewodniczył i homilię wygłosił rektor domu prowincjalnego i wiceprowincjał ks. Zenon Hanas. W niedzielę 25 IX, w Godzinie Miłosierdzia, kilkadziesiąt osób odmówiło Koronkę do Bożego Miłosierdzia i różaniec przy grobie ks. Feliksa na cmentarzu Bródnowskim. 1 X w rodzinnym mieście ks. Feliksa w Suwałkach została odprawiona uroczysta Msza święta w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia. Liturgii przewodniczył ks. Czesław Parzyszek. On też wygłosił kazanie, przypominając sylwetkę i życiową drogę ks. Feliksa w miejscu, „gdzie wszystko się zaczęło”. W przedsionku kościoła została odsłonięta i poświecona tablica upamiętniająca ks. Feliksa (poniżej zob. szczegółowe sprawozdanie K. Bronatowskiego).

Z okazji pierwszej rocznicy śmierci ks. Feliksa wydano książkę pt. Na nitce Bożego Miłosierdzia. Ksiądz Feliks Folejewski SAC w oczach przyjaciół (Wydawnictwo Apostolicum, Ząbki 2016, ss. 592). Publikacja jest zbiorem świadectw o ks. Feliksie, które przygotowali i opracowali redaktorzy: Piotr Kordyasz i Grzegorz Polak. Ukazała się też niewielka publikacja autorstwa ks. Folejewskiego pt. Zawierzyć Miłosierdziu Bożemu. Rozważania oraz Nowenna do Miłosierdzia Bożego z Janem Pawłem II (Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa 2016, ss. 48).
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.


Fotografia górna:
Fotografia dolna 1: Wychowankowie Collegium Marianum 1951. Trzeci od lewej Henryk Choromański, Tadeusz Gliński, F. Folejewski
Fotografia dolna 2: Wizyta generała Wilhelma Möhlera w Wadowicach (1967). W pierwszym rzędzie od lewej księża: Kazimierz Trypus, Jerzy Romanowicz, Augustyn Urban, W. Möhler, Antoni Pęksa, Józef Lesiak i br. Władysław Nalborski. W drugim rzędzie: br. Bronisław Stasiak, F. Folejewski, br. Szczepan Orlikowski, br. Andrzej Duda i Seweryn Koszyk
Fotografia dolna 3: Sympozjum Miłosierdzia Bożego, Ołtarzew 1968. Od lewej (od tyłu do przodu) księża: Franciszek Wycisk, Eugeniusz Klimiński, F. Folejewski, Józef Krzewski; w rzędzie trzecim: Alojzy Hassa, Henryk Popiel, Tadeusz Gliński, Bronisław Liedtke
Fotografia dolna 4: Warszawska Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę. Na pierwszym planie ks. F. Folejewski
Fotografia dolna 5: W roli św. Mikołaja
Fotografia dolna 6: Ze Stefanem kard. Wyszyńskim
Fotografia dolna 7: Z Ojcem Świętym Janem Pawłem II
Fotografie dolne 8-9: Jubileusz 50-lecia kapłaństwa. Częstochowa 2009. Na obu zdjęciach ks. F. Folejewski widoczny jest jako piąty od lewej strony
Fotografia dolna 10: Ks. F. Folejewski wygłasza homilię na uroczystość Zwiastowania Pańskiego. Warszawa, kościół przy ul. Skaryszewskiej, 25 III 2011
Fotografia dolna 11: Wykonana 13 XI 2013
Fotografia dolna 12: Warszawa, na tarasie domu przy ul. Skaryszewskiej, 13 VI 2014
Fotografia dolna 13: Cmentarz Wojskowy na Powązkach 1 VIII 2014.
Fotografie dolne 10-14 wykonał ks. Piotr Jan Karp SAC
Fotografie dolne 14-15: Katedra warszawska 28 V 2015. Ks. F. Folejewski wygłasza kazanie w 34. rocznicę śmierci Stefana kard. Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia. Zdjęcia wykonał Andrzej Szymański
Fotografia dolna 16: Cmentarz Wojskowy na Powązkach, 1 VIII 2015. Od lewej dr Izabela Pakulska, ks. F. Folejewski, Stefan Szostak i Magda Szostak
Fotografia dolna 17: Cmentarz Wojskowy na Powązkach, 1 VIII 2015. Od lewej Maria Gabiniewicz, Antoni Macierewicz i ks. F. Folejewski
Fotografia dolna 18: Przed domem Księży Pallotynów w Warszawie, 1 VIII 2015. Od lewej ks. F. Folejewski, dr Izabela Pakulska, Magda Szostak i Paweł Szymański
Fotografia dolna 19: Ostatnia Msza ks. F. Folejewskiego na Łazienkowskiej 13 IX 2015.
Fotografie dolne 16-19 wykonał Grzegorz Szostak
Fotografie dolne 20-22: Modlitewne czuwanie w kościele pw. Chrystusa Króla na Skaryszewskiej, 25 IX 2015
Fotografie dolne 23-27: Msza pogrzebowa w katedrze warszawsko-praskiej pw. św. Floriana, 26 IX 2015
Fotografie dolne 28-29: Ceremonie pogrzebowe na Cmentarzu Bródnowskim.
Fotografie dolne 20-29 autorstwa ks. Piotra Jana Karpa SAC
Oprac.: ks. Stanisław Tylus SAC
Ostatnio zmodyfikowano: 7 października 2015 (uzupełniono 12 października 2016)


Materiały źródłowe

Feliks Folejewski, Dziękuję…, Warszawa 2009, 6-13.

Powołał mnie Bóg do istnienia, jak każdego człowieka. Było to w Suwałkach nad Czarną Hańczą w krainie wzgórz, lasów i jezior. Dom rodzinny pracowity, dobry Tatuś, troskliwa Mamusia. Gromadka rodzeństwa: siostrzyczki i bracia. Ile im zawdzięczam. Tutaj jako mały chłopiec usłyszałem: „Pójdź za Mną”. Wołanie na początku ciche z upływem czasu coraz mocniejsze. Dziwili się rodzice, najbliższa rodzina i rówieśnicy, że ja chłopiec czternastoletni wyruszyłem w drogę z Suwałk aż do Wadowic – a więc przez Polskę z Północnego – Wschodu na Południe. I tak to się zaczęło. Przyszła upragniona chwila. Jedenastego czerwca 1959 r., było to o godzinie ósmej. Rozpoczęła się Eucharystia – w czasie której nas trzydziestu diakonów otrzymało święcenia kapłańskie w Seminaryjnym Wieczerniku w Ołtarzewie. I od tej chwili powtarzam za księdzem Janem Twardowskim:
„Własnego kapłaństwa się boję,
własnego kapłaństwa się lękam
i przed kapłaństwem padam,
i przed kapłaństwem klękam…
Jadę z innymi tramwajem –
Biegnę z innymi ulicą –
Nadziwić się nie mogę
Swej duszy tajemnicą”.
Pierwszą Mszę świętą odprawiłem na Jasnej Górze, przy Ołtarzu Ojczyzny wpatrując się w Oblicze Matki – danej „ku pomocy i obronie” naszego Narodu. Prosiłem, aby „nikt i nic” nie zasłoniło Jej Obecności w moim życiu. Zaczęło się moje pielgrzymowanie kapłańskie. Tylu ludzi, tyle miejsc, różne warunki, zmieniające się czasy i wciąż potęgująca się wdzięczność. Spotykałem na mojej drodze tylko dobrych ludzi. Nieraz mieli krótkie przerwy w dobroci, ale to przynależy do życia. Ludzie, wśród których pracowałem: w Gdańsku, Ołtarzewie, Lublinie w tylu miejscach Polski na rekolekcjach, misjach, wśród Polonii w krajach Europy. Wracałem do Warszawy, bowiem stolica Polski stała się moim Domem, a ludzie wielką „Rodziną Rodzin”. Jest ich wielu, bardzo wielu i nie sposób wszystkich tutaj wspomnieć. Zachowuję ich jednak w sercu, bowiem mają oni także swój udział w moim kapłaństwie. W jakiś sposób wskazali mi drogę, pomagali mi lepiej zrozumieć moją kapłańską posługę i pełniej nią żyć. W mojej współpracy zwłaszcza z rodzinami wiele korzystałem, wiele się od nich uczyłem. Kontakty te zaowocowały licznymi przyjaźniami, które trwają do dnia dzisiejszego. Nie mogę nie wspomnieć Przyjaciół z Niemiec, gdzie miałem operację serca, Dobre Siostry świętego Józefa z Münstertal i mojego dobroczyńcę, który stał się mi bratem, myślę o Józiu. Lekarze, pielęgniarki, panie salowe, chorzy z którymi spotykałem się jako pacjent w różnych salach. Moi Wychowawcy, Profesorowie, Współbracia – to jest oszałamiająca rzesza. Wszystkich noszę w sercu, może dlatego to serce jest nieco „utrudzone” – ale tym skaleczonym sercem dziękuję. Siostrom różnych Zgromadzeń Zakonnych, zwłaszcza Siostro Loretankom. Drogim Przyjaciołom, Księżom Diecezjalnym i Zakonnym. Rodzinom Kresowym z umiłowanego i wiernego Lwowa. Nieraz martwię się tym, że nie zdążę na ziemi podziękować wszystkim za wszystko i wtedy pocieszam się tą myślą, że jest wieczność. Dziękczynienie stanie się czystym uwielbieniem, pełnym chwały oraz olśniewającą kontemplacją Boga i Jego odwiecznych wspaniałych darów, którym nie masz miary. Wiem już teraz dobrze, że prawdziwa i jedynie słuszna postawa człowieka, to ustawiczne dziękczynienie. Podmiotem niekończącego się dziękowania jest: Bóg, Jego Kościół, Maryja, Ojczyzna, Głoszenie Ewangelii i posługa ludziom.
Na obrazku prymicyjnym jako motto mojej drogi kapłańskiej umieściłem słowa: „Uwielbia dusza moja Pana… bo posłał mnie, abym opowiadał Radosną Nowinę dzieciom, ubogim i leczył rany serc skruszonych”.
Wdzięczność jest umiejętnością widzenia, również swoich braków, błędów, nie daj Boże zranienia drugiego człowieka. Na pewno były w moim życiu pomyłki, biedy ludzkie, mam tego świadomość i dlatego dziękuję Bogu, że jest słowo przepraszam, przebaczam i proszę o przebaczenie. Łaską przebaczenia obdarowało ziemię niebo. Przepraszam tych, których wskutek swoich słabości zasmuciłem. Nie można świętować Jubileuszu, na dodatek Złotego, bez oczyszczenia pamięci i serca.
I jeszcze na koniec to słowo dobre jak oczy dziecka. Proszę o modlitwę, abym mógł, jeżeli jest taka Wola Boża, służyć ludziom, którzy do mnie przychodzą i do których Bóg mnie posyła w znaku Miłosierdzia Bożego. Niech te proste słowa: „Jezu, ufam Tobie” będą światłem, ciepłem i prawdą naszych spotkań.

******************

Feliks Folejewski SAC, Betlejem – Golgota, „Nasz Prąd” 6(1958-59) nr 4, s. 64-65.

Zacinał deszcz i zimno było,
I było ciemno.
A okna domostw rozkwitały światłem.
Czasem wychylały się
Pełne, syte, kupiecko ciekawe
Chytre twarze.
Maryja szła z Józefem. Dziecko niesione,
Pod matki sercem.
Miejsce bezpieczne
Miłością, modlitwą i bólem wysłane,
Niepokalanym kobiercem.
Dziecko szło do ludzi w matce,
Pukało do drzwi przez matkę,
Uległo matce – co:
Czysta jak wola Boża,
Cicha jak zachód słońca
Prawdziwa jak Bóg.
Matka żyje Dzieckiem. Z powodu Dziecka. Przez Dziecko.
Dla Dziecka.
O porządku – Bożej przyczynowości.
Dziecko nie ma miejsca.
Teraz Józef – mąż matki
A tylko opiekun Dziecka,
Uderza laską w drzwi:
Silniej natarczywiej, głośniej, pewniej.
Chyba słyszą spokojni posiadacze
Wygodnych mat, zaryglowanych drzwi
Sztucznego światła...
Jest ciemno, zimno, obco niegościnnie.
Na Wschodzie wśród swoich.
Czy tłumy to sprawiły. Spis ludzi Betlejemu.
Zysk – materia
I późna godzina. Możni – ich krzykliwa drużyna?
Czy płaszcz Józefa
Podróżny, szary kurzem, bez bisioru
I cień młodej zatroskanej – o dar Boga – dla zamkniętych
Pewnych
Twardych: posiadaczy ziemi.
Czy cień Matki? Tłumi światło! Że nie dostrzegają?
Przecież stoją, stukają – czekają
Matka, Józef
I Dziecko, Jest – Jest.
A miejsca dla nich nie ma.
Nie! Nie!
Obwieściły twarde zgarbione plecy właścicieli.
Nie!
Jest miejsce na juczne wielbłądy,
Wygodnych wielmożów.
I osła i kozę
Krzykliwych pachołków.
I plac na letnie wywczasy – wysoki taras –
Okryty dachem – wolny – pusty
Nie ma miejsca dla Dziecka i Matki.
Wśród matek – ludzi,
Zamkniętych murem.
Nie ma miejsca wśród swoich
Betlejem – Golgota.
... ... ... ...
Wyrachowane, ciasne, Nie
Własność synów tej ziemi,
W czasie.
Jest miejsce na rower, motor, lotniskowce
Czołg, rakietę, lśniące szosowce
Radio, telewizor,
Panoramiczne sale kinowe,
Place sportowe
Miejsce na sputnik, inną planetę
Nie dla Dziecka.
Nie ma lęku przed atomem
Jest strach przed Dzieckiem.
Słabym jak człowiek
Potrzebnym jak źródło
Otwartym jak kwiat
Szczerym w miłości, wierze i ufaniu,
Czystym.
Jest trwoga przed – Dzieckiem Boga.
Dwudziesty wiek
Betlejem – Golgota.

*******************

„Gdy stanę przed Bogiem, nie zapomnę o Was, którym tyle zawdzięczam”. Rozmowa z Ks. Prof. Czesławem Parzyszkiem o śp. Ojcu Feliksie Folejewskim

Ksiądz Stanisław Tylus: Jak doszło do pierwszych spotkań Ks. Profesora z Księdzem Folejewskim?
Ksiądz Czesław Parzyszek: W sposób wyraźny przypominam sobie moje pierwsze spotkania z Księdzem Feliksem, gdy jako kleryk miałem duszpasterskie praktyki w „Rodzinie Rodzin”. Razem ze mną posługiwali jeszcze w tym ruchu apostolskim alumni: ks. Henryk Kazaniecki i nieżyjący już dziś księża – Mirosław Drozdek i Tadeusz Nazar. W tym czasie prefektem kleryków był ks. Jan Korycki. Wszyscy czterej przyjeżdżaliśmy do Warszawy, by tu przygotować się do pracy z młodzieżą i dziećmi w „Rodzinie Rodzin”. Warto tu podkreślić, że praktyka duszpasterska w „Rodzinie Rodzin” była jedną z pierwszych w naszym seminarium. Spotkania z formatorami ruchu: Księdzem Feliksem, Ciocią Lilą – Marią Wantowską i innymi osobami odbywały się raz w miesiącu, a nieraz częściej. W zakresie programu działania obserwowałem wtedy znakomitą współpracę ze sobą wszystkich formatorów. Gdy dochodziło do różnych dysput na takie tematy: jak należy prowadzić młodzież?, jakie trzeba podejmować zagadnienia na spotkaniach z młodzieżą czy z dziećmi?, to do Księdza Feliksa jednak należało zawsze ostatnie zdanie. W tych kwestiach liczył się jego głos. Widać było, że jest to człowiek o wysokiej kulturze osobistej, jak i o wielkiej głębi duchowej. Wtedy zrodziła się we mnie wielka sympatia do Niego.
W spotkaniach tych brało udział wielu ludzi świeckich, a my klerycy bardziej wsłuchiwaliśmy się w ich głos. Dla nas było to bardzo potrzebne i ważne w przyszłej pracy. Istotną kwestią były pewne sprawy organizacyjne, zwłaszcza kiedy swoim doświadczeniem dzielili się z nami ludzie świeccy, angażujący się w tej pracy już od kilku lat. Proszę pamiętać, że był to przecież czas nie łatwych lat sześćdziesiątych; wtedy jeszcze cała nasza działalność musiała być ukrywana przed władzami państwowymi. W związku z tym te świadectwa i wskazówki różnego typu, co do programu duszpasterskiego i sposobu postępowania itp. sprawy, były dla nas bardzo ważne i potrzebne. Wszystko to wiązało nas ze sobą i dlatego chętnie jeździliśmy na te spotkania.

Jakie obowiązki przynależały klerykom, pomagającym w duszpasterstwie „Rodziny Rodzin”?
Po regularnych spotkaniach z formatorami, z niektórymi dziećmi i młodzieżą w ciągu roku szkolnego, przychodziły w okresie wakacyjnym wyjazdy na obozy z dziećmi i młodzieżą. Była wtedy jeszcze większa liczba dzieci i młodzieży. Mogę dziś stwierdzić, że mimo tych rocznych spotkań, mimo doświadczenia wyniesionego z odbytej przeze mnie służby wojskowej, to jednak nie byłem do tej pracy dobrze przygotowany. Było trudno, ponieważ praca z młodzieżą, zwłaszcza tą z Warszawy, nie była wcale taka prosta i łatwa. Na początku było nas jedynie czterech alumnów, ale później powoli dołączali do tej pracy inni klerycy.

W latach 70-tych Ksiądz Feliks przejął funkcję rektora domu i proboszcza kościoła przy ul. Skaryszewskiej w Warszawie. Czy w okresie sprawowania tych funkcji zmniejszyła się intensywność jego kontaktów z „Rodziną Rodzin”?
Sądzę, że trudno to tak sformułować, dlatego że dzieci z „Rodziny Rodzin” przychodziły do naszego kościoła przy ul. Skaryszewskiej i gdy Ksiądz Feliks został tutaj rektorem i proboszczem, to łatwiej mu było spotykać się z nimi. Wtedy ja już byłem prefektem alumnów w Ołtarzewie i wysyłałem alumnów na te spotkania, rozmawiałem też z klerykami i przygotowywałem ich do tych spotkań. Nie miałem już wówczas bezpośrednich spotkań z Księdzem Folejewskim. Po dwóch latach Ksiądz Feliks na prośbę prowincjała ks. Henryka Kietlińskiego zrezygnował z pełnionych funkcji. Spowodowane to było zmianą całej kadry formacyjnej w ołtarzewskim seminarium (odszedł m.in. ks. Jan Korycki po sześciu latach rektorstwa). Ksiądz Feliks został wtedy mianowany ojcem duchownym alumnów. Przeżywał to wszystko i jak mówił później – chciał jeszcze w decydującej rozmowie z ks. H. Kietlińskim przedstawić swoje argumenty za pozostaniem w Warszawie. Ostatecznie zgodnie z zasadą posłuszeństwa, którą on zawsze podkreślał, przyjął pokornie decyzję prowincjała i przybył we wrześniu 1978 do Ołtarzewa, obejmując obowiązki ojca duchownego kleryków. Prefektem alumnów został wtedy ks. Paweł Góralczyk, rektorem seminarium – ks. Roman Forycki, wicerektorem – ks. Jan Papkała. Ja w tym czasie objąłem funkcję mistrza nowicjatu w Ząbkowicach Śląskich.

Początek lat 80-tych to doświadczenie choroby serca, mocno zaznaczone w życiu Księdza Feliksa. Jak do tego doszło i jak On to przeżywał?
Dwa zawały serca przyszły w niedługim odstępie czasu. Pierwszy zawał nastąpił wówczas, gdy Ksiądz Feliks był jeszcze ojcem duchownym alumnów i chciał być obecny również w sporcie seminaryjnym. Wtedy podczas biegu na 100 m doszło do tego wydarzenia. Mówił później, że czuł jakby serce rozrywało mu klatkę piersiową. Kolejny zawał wydarzył się podczas obrad Kapituły Prowincjalnej (ówczesna nazwa Zebrań Prowincjalnych), a właściwie z jej zakończeniem. Miało to również związek z wydaniem książki s. Jadwigi Stabińskiej (Wincenty Pallotti, Poznań 1982), którą ks. Roman Dzwonkowski, siedząc obok Księdza Feliksa, zaczął emocjonalnie oceniać, prezentując swojemu współbratu niedoskonałość ujęcia biografii naszego Założyciela przez autorkę i fakt dopuszczenia książki do druku („Jak to jest możliwe, że ta książka się ukazała? Kto dopuścił do tego?”). Oczywiście, Ksiądz Feliks zbyt mocno zaangażował się w tę ocenę i skończyło się to kolejnym zawałem. Dobrze, że był na Kapitule lekarz, ks. Henryk Hoser. Inne wydarzenie związane z jego sercem odnosi się do Wielkiego Czwartku. Chciał przeżyć ten dzień w Ołtarzewie. Mówił wtedy do mnie „Czesieńku, pojedziemy razem do seminarium. Ja przeżyję tam Wielki Czwartek”. Miałem wtedy kazanie, a potem była dyskusja w gronie profesorskim, którą On przeżył mocno i prosto z tego spotkania zawiozłem już go do szpitala w Aninie.
Ksiądz Feliks przeszedł wtedy przez różne choroby sercowe i zabiegi lekarskie. Emocjonalnie stał się bardziej wrażliwy. Nie trzeba się temu dziwić, gdyż tak dzieje się w tych przypadkach chorobowych. Wtedy mówiłem do niego: „Ja podziwiam Księdza, że po tych zawałach nie ma już Ksiądz lęku. A przecież ludzie chorzy na serce, zwłaszcza po zawale jednym czy drugim, lękają się tego, że już nie obudzą się podczas snu w nocy”.

W 1983 roku Ksiądz Feliks powrócił na stałe do Warszawy. Odtąd już razem przebywaliście w Warszawie. Jak włączał się Ksiądz Feliks w życie wspólnotowe?
Na jesieni 1983 zamieszkaliśmy już razem w nowym domu. Swego pokoju już więcej nie zmieniał, pozostał w nim do końca swych dni. Z perspektywy lat przeżytych wspólnie w Warszawie muszę powiedzieć, że Ksiądz Feliks był bardzo rodzinny. Choć wiele czasu poświęcał „Rodzinie Rodzin” i nieraz przychodził do domu późnym wieczorem, to nawet wtedy przychodził do mnie i mówił: „Może wypijemy jakąś herbatkę?” A wracając z domu rodzinnego zawsze przywoził ze sobą sękacz i świeżo wędzone ryby. Od razu zapraszał do siebie i urządzał coś w rodzaju biesiady. Nie lubił rozmawiać o byle czym, chciał mówić – jak podkreślał to wiele razy – o sprawach wiary, o Bogu i Ojczyźnie. Rozmowa z nim na te tematy była bardzo ubogacająca. To i ks. Stanisław był świadkiem takich rozmów i spotkań z nim, gdy rok temu przybył do Warszawy.
Na spotkaniach wspólnotowych lubił dużo mówić, oczywiście zawsze na temat, tzn. mówił o tym czym żył, co aktualnie przeżywał, co działo się na spotkaniach, w których uczestniczył. Miło się go słuchało. Mówił czasami podniesionym głosem, gdy bulwersowały go jakieś sprawy. Świadczy to o tym, że nie był obojętny na różne problemy i nawet jeśli w rozmowach pojawiały się inne tematy i żarty, on szybko wracał do swoich fundamentalnych zagadnień, głównie spraw ojczyźnianych i Stowarzyszenia.
Dużo mówił na temat naszych świadków, co wiązało się z tym, że był on najpierw w Niższym Seminarium na Kopcu, stąd zawsze wspominał ks. Witolda Hadziewicza, który był jego prefektem i ks. Wiktora Bartkowiaka, który odkrył w nim talent literacki i nawet dawał mu zadania, aby pisał artykuły na konkretne tematy. Wiele jego tekstów znajdziemy w „Życiu Kopca”. Bardzo często wspominał mistrza nowicjatu, ks. Leona Cieślaka, twórcę Apelu Jasnogórskiego i zwolennika Ruchu Szensztackiego oraz ks. Stanisława Czaplę, prowincjała, który często przyjeżdżał do nowicjatu i opowiadał wiele nowicjuszom o życiu prowincji („żyło się wtedy problemami naszych domów i prowincji”). Oni wszyscy wywarli wielki wpływ na jego formację i duchowość. Z innych osób wielki wpływ na niego miał poeta ks. Jan Twardowski. Spotykał się z nim u Sióstr Wizytek. Znał też ks. Bronisława Bozowskiego, którego sobie cenił. Jak sam wyznał: „Jedynym autorytetem dla niego był Pan Jezus, ale też nasz założyciel Wincenty Pallotti, wychowawca ks. Michał Kordecki, ks. Jan Zieja, ks. Tadeusz Fedorowicz, ks. Kazimierz Hamerszmit – więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz i Dachau (który nigdy nie mówił o swoich cierpieniach), potem już w kapłaństwie Prymas Tysiąclecia, Jan Paweł II, ks. prof. Jerzy Tyszko, ale też wielu innych księży proboszczów”.

Jaki wpływ miało środowisko rodzinne na kształtowanie się postawy religijno-patriotycznej Księdza Feliksa?
Sądzę, że środowisko rodzinne miało bardzo wielki i zasadniczy wpływ, ale trzeba też pamiętać, że Suwałki leżą na Kresach Polski (coś z tego jest, co dostrzegł już J. Piłsudski: Polska to obwarzanek: Kresy urodzajne – centrum nic...), a one zawsze podkreślały umiłowanie tradycji narodowych i patriotyzm. Całą atmosferę ciepła rodzinnego Folejewskich dano mi było zobaczyć, gdy jeździliśmy do jego Mamy. Często towarzyszył nam ks. Szczepan Barcikowski. Widziałem jak bardzo Ksiądz Feliks związany był z Mamą, z siostrą i bratem, który też zmarł na serce. Nie żył już wtedy jego Tata, który również zmarł na tę samą chorobę niedokrwienia mięśnia sercowego. Jego Mama była wspaniałą osobą i zawsze była elegancko ubrana. Miała swój ołtarzyk. Kiedy przyjeżdżaliśmy do niej, wszystko było już przygotowane. Oczywiście, w domu u Mamy Księdza Feliksa na ul. Szkolnej (przez pewien czas ulica nosiła nawet imię Lenina), najpierw była Msza święta – a potem uroczysty obiad. Ksiądz Feliks zawsze podkreślał, że Mama potrafiła się dzielić z innymi i mówiła: „Wszystko bym oddała”. Tę samą cechę i on posiadał. Cokolwiek miał, rozdawał do ostatniej chwili. Otwartość na innych, to piękna cecha gościnności ludzi z Kresów... On sam lubił być we wspólnocie, nigdy nie przebywał sam.
Ksiądz Feliks miał dobry kontakt z księżmi diecezjalnymi pracującymi w Suwałkach. Było to widać, kiedy przeżywaliśmy tam jego jubileusze, ale również i przy innych okazjach. Podobnie wyglądały jego kontakty z księżmi diecezjalnymi na terenie Warszawy, gdy głosił rekolekcje, misje święte czy kazania okolicznościowe.

Razem z Księdzem Feliksem chodziliście w Warszawskiej Pielgrzymce Pieszej na Jasną Górę. W jaki sposób angażował się w tej pracy Ksiądz Feliks?
Tej formy pobożności uczyłem się od Księdza Feliksa. Wtedy grupę prowadził jeszcze ks. Mirosław Drozdek, a Ksiądz Feliks był ojcem duchownym. Podobało mi się, to że Ksiądz Feliks potrafił dostrzegać i mówić o tych krajobrazach ojczyźnianych, które my oglądaliśmy, przechodząc wyznaczoną nam trasą pielgrzymki. Cytował przy tej okazji fragmenty poezji lub prozy, chwalące piękno przyrody. Mówił więc o łanach zbóż, lasów i na to nas szczególnie uwrażliwiał. Mówił o tym pielgrzymom przy okazji konferencji duchowej, podkreślał to w homiliach podczas Mszy świętej czy w słowie na zakończenie dnia – m.in. nawiązywał wtedy do zachodu słońca i różnych barw. Był to coś niesamowitego!
Ksiądz Feliks rozpoczynał pracę w „7-emce”. Były tam wtedy inne zwyczaje: w czasie drogi śpiewano, a konferencje odbywały się na postojach. Pielgrzymi skupiali się wokół drzew, bo nie było jeszcze wtedy nagłośnienia. Ksiądz Feliks lubił mówić konferencje czy kazania; miał wielki talent krasomówczy, wiele rzeczy kojarzyło mu się, a cytował przy tym wiele poezji, m.in. przywoływał wiersze Cypriana Norwida, Adama Mickiewicza i ks. Jana Twardowskiego.

Jaki był stosunek „Rodziny Rodzin” do Księdza Feliksa?
Od samego początku Ksiądz Feliks współdziałał z Ciocią Lilą, a ona – to człowiek święty. Była osobą bardzo opanowaną i spokojną. Widzę jej ręce oplecione różańcem, mówiącą przez wiele godzin. Każdy, kiedykolwiek ją słyszał nie nudził się. Ksiądz Feliks i Ciocia Lila mieli coś wspólnego w swojej duchowości. Ona często zwracała się do Księdza Feliksa: „Braciszku”, a w swoim testamencie napisała: „Masz Braciszku zająć się „Rodziną Rodzin”, co też Ksiądz Feliks zawsze nam podkreślał.
Ksiądz Feliks służył „Rodzinie Rodzin” przez szereg lat; sam mawiał, że wychował cztery pokolenia. Umiał być obecny na uroczystościach Pierwszej Komunii, zawarcia małżeństwa, na różnych jubileuszach małżeńskich i na pogrzebach (nawet ostatnio, jeszcze we wrześniu, uczestniczył w pogrzebie kobiety, która zmarła w wieku ponad stu lat). Odprawiał nawet po kilka mszy dziennie, aby w ten sposób służyć ludziom chorym i przeżywającym swoje radości i bóle. Tych ludzi znał po imieniu, od najmłodszych do najstarszych. Dla mnie miejscem, gdzie mogłem wiele zobaczyć i przekonać się, jak jest ceniony Ojciec Feliks, były jego imieniny, uroczyście celebrowane w Choszczówce. On chory na serce przyjmował te życzenia od czwartej do dwudziestej pierwszej czy dwudziestej drugiej godziny. Z każdym długo rozmawiał, interesując się przy tym życiem całych rodzin. Podziwiałem go i jednocześnie przypominałem mu, aby nie zapominał o posiłku i odpoczynku. Ile trzeba mieć sił, by to wszystko wytrzymać?...

Jakie jeszcze inne prace wykonywał Ksiądz Feliks?
Pisał konferencje ascetyczne dla naszych domów. Wtedy skrupulatnie pilnowano, aby w każdy dom przeprowadzał miesięczne dni skupienia. Nie miały z tym problemu większe nasze wspólnoty, ale w małych wspólnotach trudno było znaleźć kogoś do poprowadzenia takich dni skupienia. Członkowie tych wspólnot i pojedynczy kapelani czy duszpasterze bardzo cenili sobie takie konferencje i chętnie je czytali. Były one systematycznie zamieszczane w „Wiadomościach Polskiej Prowincji Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego”. Każdy rok miał swój własny temat. W tamtym czasie spełniły one swoją rolę. Ksiądz Feliks rozpoczął pisanie tych konferencji, gdy znalazł się w Nałęczowie. Miał wtedy więcej czasu. Mimo przebywania na odpoczynku zdrowotnym Ksiądz Feliks „nie próżnował” i oddawał się pracy duszpasterskiej. Nie chciał chodzić tylko po parku zdrojowym, ale oddawał się intensywnej pracy apostolskiej. Rozpoczął wygłaszać konferencje do sióstr. Nawiązywał też różne rozmowy z ludźmi, które będą przeradzały się w późniejsze przyjacielskie kontakty. Ludzie ci po latach podkreślali mocno jego wyjątkową szlachetność, kulturę słowa i bycia.
Trzeba też wskazać na rekolekcje i misje ludowe, które nieraz prowadziliśmy razem w wielu miejscowościach. Owszem, ja początkowo prowadziłem rekolekcje, ale chciałem też poznać od strony praktycznej metodę głoszenia misji ludowych, stąd zdecydowałem się pojechać z Księdzem Feliksem na misje do Grójca. Był wtedy z nami jeszcze ks. Rafał Raus. Właśnie w dniu rozpoczęcia misji Ksiądz Feliks opuścił szpital, gdzie leżał wtedy z powodu komplikacji swego serca, i zaraz po wyjściu ze szpitala przyjechał prosto do parafii św. Mikołaja w Grójcu. Okazało się, że tego dnia zmarł papież Jan Paweł II (2005). Dobrze, że wtedy coś poczytałem na temat prowadzenia misji, bo kochany Ksiądz Feliks przeżywał tę śmierć mocno wzruszony, oglądał reportaże telewizyjne i ciągle płakał. Wiadomo, że był bardzo związany z Janem Pawłem II, gdyż papież był jego przewodnikiem wiary, jak zresztą jak Prymas Tysiąclecia, Stefan kard. Wyszyński. Ich naukami żył i ciągle do nich powracał. Ksiądz Feliks miał zdolność kojarzenia różnych faktów i wydarzeń z życia i nauczania papieża czy kard. Wyszyńskiego.

A jak wyglądały relacje Księdza Feliksa z Karolem kard. Wojtyłą, późniejszym papieżem?
Najpierw były to spotkania z Księdzem Prymasem Stefanem Wyszyńskim w Choszczówce. Ponieważ Ksiądz Feliks pracował z młodzieżą akademicką, to automatycznie też spotykał się z kard. Wyszyńskim. Wtedy Ksiądz Prymas zapraszał młodzież do siebie na ul. Miodową. Siadali tam w Sali rezydencji arcybiskupów warszawskich, nieraz i na ziemi, a Ksiądz Prymas chodził pośród nich i częstował wszystkich pączkami. Obraz Prymasa Wyszyńskiego przekazany nam w opowieściach Księdza Feliksa jest zupełnie inny, niż znamy go z oficjalnych relacji. Sądzę, że tu należy też szukać początków spotkań Księdza Feliksa z kard. Wojtyłą, bo obaj kardynałowie bywali razem w Choszczówce. W pierwszej papieskiej pielgrzymce Jana Pawła II do Polski Ksiądz Feliks ze wzruszeniem towarzyszył Ojcu Świętemu na szlaku jego pielgrzymowania, od początku do końca. Jako redaktor „Królowej Apostołów” miał również akredytację prasową. Ksiądz Feliks znał bardzo dobrze naukę papieża Jana Pawła II i nie tylko ją cytował, ale i przeżywał, ukazując słuchaczom głębię jej treści. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że miał ku temu wielki dar wniknięcia w ducha przepowiadania Jana Pawła II.

Jaka tematyka dominowała w jego kazaniach i konferencjach?
Najpierw należy zaznaczyć, że w swych kazaniach i konferencjach Ksiądz Feliks najczęściej odwoływał się do Pisma Świętego. Jego przepowiadanie było zrozumiałe dla wszystkich, ponieważ były przekazywane z sercem. Ksiądz Feliks miał różnorodny sposób przepowiadania, raz wzruszał się, drugi raz podnosił głos. Zapewne ta różnorodność stylu przepowiadania wiązała się z jego chorobą serca, ale nie powodowało to u niego jakiegoś zmęczenia. Czuł się nawet dobrze i głoszenie słowa Bożego było jego pasją życia.
Jeśli chodzi o tematykę jego przepowiadania, to na pierwszym miejscu postawiłbym jednak problematykę związaną z potrzebami „Rodziny Rodzin”, która była mu bardzo bliska. Później, należałoby wskazać na tematy ojczyźniane, co było związane z jego współpracą z ks. Jerzym Popiełuszką. Po jego zamordowaniu Ksiądz Feliks zorganizował oprawę duszpasterską uroczystości sprowadzenia zwłok Męczennika do Warszawy i jego pogrzebu. Przez to dał się poznać jako dobry organizator oraz ojciec duchowny, co sprawiło że został następcą ks. Jerzego w duszpasterstwie ludzi pracy. Sprawy ojczyźniane obecne były w nauczaniu Księdza Feliksa do końca jego dni. Ostatnio, przeżywał bardzo wybory prezydenckie, mówił nawet o tym w prywatnych rozmowach. Do modlitwy różańcowej w sprawie tych ojczyźnianych problemów mobilizował wszystkich ludzi, a sam przy tym wzruszał się mocno i denerwował na tych, co nie cenili sobie wartości narodowo-patriotycznych.
W swoich kazaniach i konferencjach cytował oprócz ks. Jana Twardowskiego również Romana Brandstaettera, Stanisława Wyspiańskiego i wielu innych. Przywoływanie z pamięci tych cytatów szło mu tak, jakby „z rękawa”. Ja zawsze podziwiałem u niego tę umiejętność wykorzystania bogactwa literatury polskiej. Prowadząc jakiś temat konferencji raptem pogłębiał go cytatami z wyżej wymienionych poetów czy pisarzy. Były to nieraz długie passusy. Niektóre cytaty i zwroty bardziej sobie cenił i częściej je przytaczał, co widać, jeśli przegląda się jego konferencje. Słuchało się tego z wielkim zainteresowaniem. Cytował też często Stefana kard. Wyszyńskiego, choć trudno było przytaczać myśli Prymasa Tysiąclecia, gdyż ten miał swoisty styl formułowania zdań. Były to bowiem zdania jemu właściwe, ale trudniej było je innym cytować. Mimo to przywoływał zdania Księdza Prymasa na temat rodziny, np. że rodzinę, małżeństwo nie można traktować jako umowę, ale należy postrzegać je jako sakrament; przytaczał też hasło kardynała: „Rodzina Bogiem silna”, które było bliskie Księdzu Feliksowi, z racji jego pracy w „Rodzinie Rodzin”.

Ksiądz Feliks na swoim obrazku jubileuszowym wypisał słowa: „Nie ma zasług, jest tylko dług wdzięczności spłacany Bogu i ludziom… teraz i przez wieki”. Czy faktycznie żył on treścią tych słów?
W czasie choroby człowiek chory bardziej zajmuje się sobą. Natomiast ktokolwiek przyszedł do chorego już Księdza Feliksa, on natychmiast nawiązywał z nim kontakt poprzez wspominanie osób i wydarzeń związanych z jego rodziną. Sam był człowiekiem niesamowicie wdzięcznym. Powtarzał: „Dziękuję, dziękuję, dziękuję”, tak po kilka razy. To jego charakterystyczna cecha i dlatego nie dziwię się temu, co napisał i co powiedział podczas jubileuszu: „Nie ma zasług, jest tylko dług wdzięczności spłacany Bogu i ludziom… teraz i przez wieki”. Piękne zdanie, które powinno stać się jakimś naszym testamentem, zwłaszcza dla tych, którzy z nim żyli i dzielili z nim na różny sposób swój los.
Gdy Ksiądz Feliks był w szpitalu, tam też ciągle duszpasterzował, ale i dziękował... Kaplica, pokój w którym przebywał i sale chorych, które odwiedzał, były nieustannym miejscem jego duszpasterzowania. On nie mógł inaczej żyć. Nie opuszczał w tym lekarzy i pielęgniarek, mając dla wszystkich ludzi dobre słowo. Podobnie było w Niemczech, gdy leżał w klinice uniwersyteckiej. To dzięki staraniom biskupa Alojzego Orszulika, ks. Józefa Pawliczka i niemieckiej Caritas odbyła się tam jego operacja serca, bo w Polsce wówczas nie było dobrych warunków do przeprowadzenia takiego zabiegu. Za to był wdzięczny ks. Pawliczkowi do końca swego życia. Nawet w ostatnich dniach, kiedy już nie mógł podnieść telefonu i prowadzić rozmowy, mówił jeszcze: „Ksiądz Pawliczek przywiózł mi paczkę lekarstw, a ja nie mogę odebrać od niego telefonu...”.

Postrzegałem Księdza Feliksa jako człowieka żarliwej modlitwy. Czy podziela Ks. Profesor moje spostrzeżenia?
Prawie każdego dnia widać go było w kaplicy na adoracji Najświętszego Sakramentu. Otwierał wtedy tabernakulum i adorował Chrystusa, odmawiając przy tym różaniec. Mówił, że najważniejszą dla niego sprawą jest adoracja Najświętszego Sakramentu. Był to rzeczywiście człowiek modlitwy. Od wielu ludzi przynosił ze sobą do kaplicy ich życiowe problemy i oddawał je w modlitwie Panu Bogu, a to co otrzymał w trakcie tych adoracji, wszystkie te natchnienia niósł później do ludzi i przekazywał je potrzebującym. To była tajemnica jego życia.
Często cytował na ambonie piękny tekst o modlitwie. Mianowicie, kiedyś pytał się swojej Mamy: „Co jest najważniejsze w życiu?”. Ona mu odpowiedziała: „Synu, modlitwa!”. Po kolejnym jego pytaniu odrzekła: „Powiedziałam ci, synu – modlitwa!”.

Co jeszcze mógłby Ksiądz Profesor dodać do tej rozmowy?
Ksiądz Feliks to ikona człowieczeństwa, kapłaństwa i pallotyńskości. Jako człowiek był niesamowicie szlachetnym i dobrym; żył problemami wielu ludzi. Spotkania jego z ludźmi nie były tylko fasadowymi spotkaniami, bo wnikał w ludzkie problemy i na długo zachowywał je w swej pamięci. Głęboko przeżywał sprawowane przez siebie Msze święte i wiele można było się od niego nauczyć. Jeśli chodzi o jego pallotyńskość, to należy podkreślić, że napisał pracę magistersko-licencjacką pt. Nauka o apostolstwie ludzi świeckich według pism Wincentego Pallottiego (Lublin 1964). Promotor pracy ks. prof. Wincenty Granat bardzo cenił Księdza Feliksa i chciał, aby on został na KUL-u i dalej przygotowywał doktorat, ale Ksiądz Feliks sam zrezygnował z tej propozycji. To była jedna z pionierskich prac o apostolstwie świeckich w Polsce. Do tego trzeba dołączyć jego współpracę z ks. Wiktorem Bartkowiakiem w Ośrodku Studiów Pallotyńskich, który później przekształcił się w Ośrodek Studiów Apostolskich, a w końcowej fazie w Instytut Pallottiego. On był obecny w tych transformacjach jako sekretarz Ośrodka i z ks. Romanem Foryckim uczestniczył w Dniach Pallottiego, organizowanych przez tę instytucję naukową. Doceniał też wkład i zaangażowanie w sprawy pallotyńskie ks. Foryckiego i ks. Stanisława Kuracińskiego, także jego kolegów kursowych, Otwocczaków. Cały ich kurs był wewnętrznie związany przez mistrza nowicjatu, wspomnianego już wyżej ks. Leona Cieślaka. Z tej racji kurs cechował się głęboką pobożnością maryjną (sam ksiądz Feliks interesował się mariologią); już w nowicjacie zawarli oni „Przymierze z Maryją”. Ksiądz Feliks zawsze odmawiał wszystkie części różańca.

Dziękuję serdecznie za przybliżenie nam wszystkim sylwetki duchowej i ludzkiej Księdza Feliksa Folejewskiego Myślę, że będzie nam wszystkim towarzyszył z nieba, jak zresztą zaznaczył to w swoim testamencie (Gdy stanę przed Bogiem, nie zapomnę o Was, którym tyle zawdzięczam.).

Rozmowę przeprowadził i tekst do druku przygotował ks. Stanisław Tylus SAC

*******************

WIERNY AŻ DO WYCZERPANIA. KS. FELIKS FOLEJEWSKI (1934-2015)

Zmarły niedawno ks. Feliks Folejewski został nazwany „ikoną człowieczeństwa, kapłaństwa i pallotyńskości”. Prosta i zwięzła charakterystyka dobrego człowieka, gorliwego kapłana i wiernego pallotyna. Takim niewątpliwie był i wszystkie te cnoty sobą ucieleśniał. Jednak w antropologii teologicznej, która mówi o ikonicznym wymiarze człowieka, każda z tych cnót osobno i wszystkie razem wzięte nie wyczerpują całego opisu osoby. Tworzą one zaledwie ramy dla tego, co określamy mianem „ikona” (właściwy „obraz”, wizerunek, portret, twarz). Nasz śp. zmarły Współbrat, miał swoją własną „twarz” o rysach księdza pallotyna. Takim pozostaje w naszej pamięci, takim rozpoznało Go środowisko, do którego został wezwany. Nawet kiedy w Rodzinie Rodzin przylgnęło do Niego najbliższe sercu imię „Wujka Felka”, duszpasterza akademickiego, duszpasterza ludzi pracy, „Apostoła Warszawy”, zawsze i na każdym etapie życia, z właściwą godnością, ucieleśniał Sobą majestat księdza pallotyna.

Zdajemy sobie sprawę, że opis specyficznej „twarzy” naszego zmarłego Współbrata, nieuchwytny i trudny do opisania, nie da się odtworzyć z prostych odpowiedzi na pytanie: kim był? Raczej z odpowiedzi: jakim był? Niewątpliwie, na każdym etapie Swego życia, był zawsze „wiernym aż do wyczerpania” księdzem „w” i „ze” Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego.

Nasze pokolenie spotkało Go, kiedy, „przez moment” był Ojcem Duchownym w seminarium, od jesieni 1978 do wiosny 1980 (Jego niespełna dwuletnie „ojcowanie” zakończyło się „wyczerpaniem” i zawałem serca). Później były następne. Do Ołtarzewa już nie wrócił. Za to przez następne ponad 30 lat pozostał apostołem w Warszawie.

Nasz Ojciec Duchowny

Nasz Ojciec Duchowny nie trafił do Ołtarzewa przypadkowo. Był to czas solidarnościowego przebudzenia, czas wielkich nadziei oraz oczekiwanych zmian w kraju i społeczeństwie, Kościele i samym Stowarzyszeniu. Z Rzymu wrócił do kraju radca generalny ks. Henryk Kietliński, wybrany przełożonym prowincjalnym. W seminarium zakończył swoją 6-letnią kadencję ks. rektor Jan Korycki i prefekt ks. Czesław Parzyszek. Zostały powołane nowe władze z rektorem ks. Romanem Foryckim i prefektem, ks. Pawłem Góralczykiem. Na ojca duchownego został powołany ks. F. Folejewski. Nie trzeba chyba udowadniać, że nominacje wiązały się z wyborem ludzi najbardziej kompetentnych. Ks. Góralczyk trafił do Ołtarzewa ze sławą wspaniałego duszpasterza akademickiego w Poznaniu, ks. Folejewski z Warszawy. Odebraliśmy to jako znak odejścia od tradycyjnej formacji seminaryjnej (kształtowania nowego człowieka w opozycji do człowieka starego) do afirmacji i rozwoju pozytywnych cech młodego człowieka. W tej perspektywie niezastąpione miejsce miał już dobrze znany pasjonat duszpasterstwa młodzieży, ks. Folejewski. Ponadto, był formatorem gruntownie wykształconym, specjalistą od duszpasterstwa świeckich i wykładowcą teologii dogmatycznej w naszym seminarium (1964-68). Uważam, że na ówczesne czasy stworzono nam optymalne warunki dla rozwoju duchowego i intelektualnego. Ponadto seminarium było dla ks. prowincjała oczkiem w głowie. Troska ta nie opuszczała nas przez cały okres jego kadencji. Często nas odwiedzał. W czasach ogromnej euforii po wyborze pap. Jana Pawła II był dla nas żywym łącznikiem pomiędzy seminarium i Rzymem. Pozdrowienia, pamiątkowe obrazki, różańce z wizyt ks. prowincjała, odbieraliśmy jako wyraz jego największej troski o seminarium. A było nas ponad 160 osób!

Do Ołtarzewa przybyliśmy jesienią 1979, w drugim roku Jego posługi. Ksiądz Feliks był Naszym Ojcem Duchownym przez niecały rok. Bowiem był pierwszym, który poległ na tym nowo zasianym „seminaryjnym poletku”. Zawał uniemożliwił Mu kontynuowanie tej funkcji. Wszystko dokonało się na naszych oczach, byliśmy tego świadkami i jednocześnie ofiarami. Podczas Jego leczenia i rekonwalescencji w Nałęczowie pozostaliśmy na jakiś czas bez ojca duchownego, potem były jakieś zastępstwa. Zdarzyło się, że mieliśmy trzech ojców, ale my ciągle mieliśmy nadzieję na powrót Naszego Ojca Duchownego. Odwiedzaliśmy Go i pisali do niego listy. Podczas jednego ze spotkań, po wysłuchaniu wieści z naszej Alma Mater, powiedział: „Macie teraz trzech ojców, a chodzicie jak sieroty”.

Dlaczego tak odczuwaliśmy Jego brak? Jest coś z prawdy, o którym mówi zasada pierwszego wrażenia. W tym przypadku podparcie się ewangelicznym aforyzmem o tym, że „kto spróbował dobrego wina”, nie wydaje się nadinterpretacją. Był dla nas jak wyborne wino! Karmił nas wyborną pszenicą; tym, czym sam żył. Unikał przeciętności. Życie na wysokich tonach było narzędziem Jego kapłańskiej i pallotyńskiej posługi w kształtowaniu apostolskich elit. To pozwalało się wznosić ponad przeciętność. A „szlachectwo zobowiązuje” i swoją cenę ma! Dla Niego była to cena wierności – aż do wyczerpania!

Jakim był? Swoją osobowością, zachowaniem, sposobem realizowania się w roli ojca duchownego robił niesamowite wrażenie. Osobowość miał nieco teatralną. Wizualnie i mentalnie przypominał mi zawsze znakomitego warszawskiego aktora Andrzeja Seweryna. Obaj, zawsze wydawali się bliźniaczo do siebie podobni. Ich ujmująca elegancja w zachowaniu, słuchaniu, mówieniu. Z tym, że w tym drugim przypadku mamy do czynienia z perfekcyjnym opanowaniem aktorskiego warsztatu, w przypadku naszego Ojca Duchownego, owocem subtelności kultury Ziemi Suwalskiej, tak specyficznej, bo związanej z dawną kulturą Ziemi Kowieńskiej, Inflant i Kurlandii. Niemniej, nasz Ojciec nie ustępował Sewerynowi w zdolnościach teatralnych. Pamiętam, jak przyszedłem na umówioną rozmowę. Jak zwykle wyraził swoją ogromną radość ze spotkania i zaproponował zagajenie duchowej rozmowy. Powiedział: „Andrzejku”, zawsze tak serdecznie zwracał się do nas, „rozpoczniemy od fragmentu Pisma Świętego, gdzie nam się otworzy”. Otworzył Pismo Święte i zamknął, szeptał: „tam, gdzie się otworzy”. Była to strona założona obrazkiem. „O, widzisz, tu nam się otworzyło. Popatrz otworzyło się na tej stronie!”. Odczytał fragment z Ewangelii o tym jak przyszedł do Jezusa trędowaty i wołał: „Jeżeli chcesz, możesz mnie uzdrowić” (por. Mt 8,1-4).

Improwizacja, może amatorska, ale spotkanie duchowe szokujące na tyle, że wyryło się mocno w pamięci. Potrafił osiągnąć zamierzony cel. Mówi się, że mistrz trafia zawsze w dziesiątkę, a człowiek utalentowany trafia tam, gdzie chce! Miał niesamowity talent trafiania do ludzi!

Już na pierwszym roku byłem zaangażowany w życie seminaryjne, moją pasją był Wschód chrześcijański i postać ks. Szulmińskiego. Podziwiał to nasz Ojciec Duchowny, ale czasami napominał: „Andrzejku, tylko pamiętaj, niech cię Bóg broni, nie dopuść abyś z człowieka ideowego stał się ideologiem”. Ciągle mi te słowa przestrogi dźwięczą w uszach. Wówczas tego nie rozumiałem. Wiedział, co mówi. Wszak był „Otwocczakiem”, uformowanym przez samego ks. Leona Cieślaka. Jego ideowy mistrz ostatecznie nie uległ wpływom sztywnej ideologii ruchu szensztackiego. Wprost przeciwnie, umiejętnie wykorzystał elementy ruchu dla ukształtowania nowej jakości w szerzeniu kultu Matki Boskiej Częstochowskiej. Nie kto inny, jak ks. Leon jest twórcą Apelu Jasnogórskiego i tradycji łączącej pobożność pierwszych sobót miesiąca z kultem Czarnej Madonny w Kościele polskim. Na długo przed wprowadzeniem idei pierwszych sobót w duchu orędzia fatimskiego Jej kult, okazał się najskuteczniejszym zwornikiem narodu i Kościoła. Więzi duchowe z Jasną Górą zaowocowały jego współpracą z Rodziną Rodzin i Instytutem Prymasowskim. Ks. Folejewski wraz z ks. Edwardem Wilkiem był wiernym kontynuatorem dzieła swego mistrza. Nie dziwi więc Jego przywiązanie i zaangażowanie w Rodzinie Rodzin.

Rozdarte serce

Nasz Ojciec Duchowny był człowiekiem niezwykle emocjonalnym. Prawdą jest, że w czasie konferencji czy homilii spokojnie mówił zaledwie przez pierwsze pięć minut. Zaczynał łagodnie, czasami z dużą dozą zachwytu. Nagle zmieniał ton, budował problem, nie zgadzał się, narastało napięcie i jak Piotr Skarga grzmiał całym sobą: „Żeby mi nigdy…”.

Nasz Ojciec potrafił się zachwycać. Nie wiem, co bardziej – zdenerwowania czy może owe zachwyty – rujnowały Jego serce. Miał takie własne powiedzenie, starosłowiańskie, staropolskie – dzisiaj brzmiące głucho i obco jak rusycyzm – „ślicznie”. Było to pojęcie określające zarazem poziom akceptacji i emocji, ale i niezwykle wymowne w swojej etymologii. Pochodzi od staropolskiego „lico”, twarz, osoba; „s-liczno” – to tyle, co: (uczynione) osobiście, indywidualnie, niestandardowo, z pazurem, z ikrą, niepowtarzalnie. To określenie ma coś z tajemnicy działającego Boga, który wszystko, co czyni jest „śliczne”, dobre, piękne i jedyne w swoim rodzaju. Nie oszczędzał się w obdzielaniu nas tego rodzaju oceną. Często mawiał: „zobacz, jak zrobiliście to ślicznie”, „żeby to wyszło ślicznie”. Czasami było samo „ślicznie”, z gestem podnoszenia palca do ust. Bo, cóż powiedzieć? Co dodać do słowa, które mówi wszystko?

Myślę, że to określenie „ślicznie” w najwłaściwszy sposób charakteryzuje Jego „twarz”, oblicze, charakter, charyzmat. Wszystko, co czynił, starał się czynić „ślicznie”, a to wymaga ogromnego wysiłku. Ceną jest wierność aż do wyczerpania. W okresie posługi ojca duchownego w Ołtarzewie Jego serce było już mocno nadwątlone, może już nawet lekko pęknięte. [...] Stało się to na naszych oczach i nic nie zauważyliśmy. Z zawałem jest tak, iż chory dowiaduje się o nim po czasie, że przeszedł zawał! Zwykle przy następnym zawale. U naszego Ojca było ich więcej. Fakt zawału nas nie dziwił. Przy takim potencjale emocji to serce było już mocno nadwątlone, niemalże rozdarte. Większe zdziwienie budził stan wychodzenia z choroby. Cud, że ciągle żył. Wówczas nie interesowały nas klęski, liczyliśmy zwycięstwa. A z choroby wyszedł zwycięsko. Żył „ślicznie” dla Nieskończonej Chwały Bożej jeszcze ponad trzy dekady. Ostatecznie, posługa w seminarium okazała się „trwałym” epizodem w Jego życiu. Trwałym, bo do poprzedniej formy nigdy nie powrócił. Epizodem, bo trwało to niespełna dwa lata.

+++

Bardzo przemawiająca jest symbolika Jego ostatnich dni. Odszedł w nocy 22 września, w wigilię rocznicy męczeńskiej śmierci bł. ks. Józefa Stanka, Apostoła Stolicy i Męczennika Powstania Warszawskiego. Jakże wymowne jest jego memento skierowane z szubienicy do oczekujących na egzekucję powstańców: „Zginiecie na pewno, ale pamiętajcie: Bóg na śmierć wybiera najlepszych”. Warszawa potrzebuje najlepszych. Coś w tym jest!

W czasie oczekiwania na uroczystości pogrzebowe, 25 września wspominaliśmy bł. Władysława z Gielniowa, Apostoła i Patrona Warszawy, z kościoła św. Anny. W okresie międzywojennym kaplica z relikwiami bł. Władysława służyła warszawskim pallotynom z ul. Długiej i Krakowskiego Przedmieścia za „domową kaplicę”. Nic dziwnego, że zorganizowane przy tym kościele w okresie powojennym duszpasterstwo akademickie, pochłonęło Go całkowicie. Wrastał w tę warszawską glebę jako jej współczesny apostoł.

Ponadto, w dniu pogrzebu 26 września Kościół wspominał świętych męczenników: Kosmę i Damiana. Niby święci odlegli chronologicznie i kulturowo, a jednak bliscy. Ks. Feliks był pierwszym posoborowym specjalistą od apostolstwa świeckich. Autorem, przygotowanej pod kierunkiem ks. prof. W. Granata rozprawy: Nauka o apostolstwie ludzi świeckich według pism Wincentego Pallottiego, Lublin 1964. Doskonale wiedział, że inspiracją dla Pallottiego byli świeccy apostołowie ze Wschodu. Jak Kosma i Damian, „darmo leczący” lekarze, którzy niegdyś torowali drogę Ewangelii wzdłuż Jedwabnego Szlaku. Podobnie, we współczesnej teologii apostolstwa świeckich, medycyna, jak każde inne zajęcie, pozostaje zwyczajnym narzędziem apostolstwa. W tym kontekście jest zrozumiałe, dlaczego tak pokochał duszpasterstwo akademickie i duszpasterstwo ludzi pracy.

Ks. Andrzej Kaim SAC (pełny tekst wspomnień został opublikowany w książce: A. Kaim, Łaska drogi. Światło i sól, Ząbki 2016, s. 77-84)

*******************

Paweł Szymański

SERCOWISKO. O SPOTKANIU KS. FELIKSA I POETY MIRONA

W maju 1983 r. Ks. Feliks przebywał w Instytucie Kardiologii w Aninie na oddziale rehabilitacji. Po przebyciu dwóch zawałów serca w marcu 1980 r. i w 1982 r. lekarze przygotowywali Go do operacji wszczepienia by-passów, która miała nastąpić w niemieckiej klinice. Podczas tego pobytu spotkał przebywającego na tym samym oddziale poetę i prozaika Mirona Białoszewskiego, dla którego były to ostatnie tygodnie życia. Białoszewski, znany przede wszystkim jako autor „Pamiętnika z Powstania Warszawskiego”, w połowie lat 70. przeszedł zawał serca i utrwalił swoje doświadczenie choroby w prozie „Zawał” wydanej w 1977 r. Po kolejnym zawale serca w lutym 1983 r. leczony był w szpitalu na Grenadierów i w Aninie. Prowadził tam zapiski w formie listów do zaprzyjaźnionych osób, które jako „Tajny dziennik” zostały opublikowane w 2012 r. W zapiskach tych pojawia się Ksiądz Feliks. Po raz pierwszy 4 maja: „Przedwczoraj sekretarce z sekretariatu ukradli całą pensję i rentę jej matki … Dzisiaj ksiądz z drugim pacjentem zbierali na pocieszenie dla sekretarki. Dałem 1000 złotych, inni chyba też sporo. Jest nas tu wszystkich pacjentów dwadzieścioro. Cztery baby … Reszta chłopy”. Białoszewski nie zna jeszcze Księdza Feliksa z imienia i nazwiska, pisze o nim na razie anonimowo, ale z wyraźną sympatią. Pod datą 16 maja czytamy: „Może mnie dziś wypuszczą na patio, to bliziutko. Chce mnie tam poprowadzić ksiądz. On też jest pacjentem. Polubiliśmy się, jest delikatny i inteligentny … Ksiądz jedzie za kilka dni na sercową operację do Monachium z lekarzem-pilotem”. 20 maja Białoszewski notuje: „W patio ławeczka, trzy wysokie dęby … W kącie kwitną amarantowo trzy rododendrony … Dobra obecność księdza-pacjenta”. 24 maja: „Ksiądz-pacjent przyniósł mi dziś kawałek smażonego węgorza z Suwałk. We wtorek jedzie z lekarzem-pilotem na operację do Monachium. Powiedział mi, że zwróci ‘Zawał’… Puścił lawinę czytania ‘Zawału’. Bo nie tylko on, ale czytają lekarki, oddziałowa, pielęgniarki”. 23 maja: „,i>Z pierwszym księdzem siedzi przy stole drugi ksiądz. Najpierw nie wiedziałem, że to ksiądz … Potem słyszałem dziwne rozmowy obu księży, a to o teatrze, a to o świecie”. Ów drugi ksiądz to ks. Kazimierz Orzechowski, znany powszechnie ksiądz-aktor, który wówczas też był pacjentem Anina. „Ksiądz pierwszy (Feliks Folejewski czyli ksiądz ef-ef) jutro jedzie stąd karetką szpitalną na samolot do Monachium na operację”. Pożegnali się we wtorek 24 maja: „Ksiądz Felek (ef-ef) zasłabł jednak z wrażenia przed wyjazdem, dziś żegnał się ze mną, byliśmy obaj wzruszeni, przepisałem mu na drogę ‘Sercowisko’, a on mi zostawił program papieski na Polskę”. Za niecały miesiąc do Polski miał przybyć Jan Paweł II. Na koniec zapisu tego dnia Białoszewski czyni niezwykłe wyznanie: „Nie wiem czy pisałem o śnie wizji księdza Felka, tego co już jest w Monachium na operacji. Nie znał ‘Życia po życiu’ [słynna książka R. Moody’ego – przyp. PS]. Opowiadał mi, że podczas ostatniego zawału leżał 3 dni nieprzytomny. Pamięta jeden sen czy wizję. Uczucie, jakby się wywracał podszewką na drugą stronę siebie, unosił pod sufit, potem była otwarta przestrzeń, a za nią, nad nią wielka świetlista czerwona kula, ku której się zbliżał. Ale ta kula świecąca nie raziła go i odczuwał ją jako coś znanego”.

Ksiądz i poeta nie spotkali się już więcej. Białoszewski zmarł samotnie w Warszawie w nocy z 17 na 18 czerwca 1983 r., dwa tygodnie po opuszczeniu szpitala w Aninie. Dzień wcześniej przybył do Warszawy Jan Paweł II. Dwa dni wcześniej 15 czerwca w Monachium ks. Feliksowi wszczepiono by-passy. Po tej operacji jego zdrowie poprawiło się na tyle, że powrócił do pracy duszpasterskiej.

Po ukazaniu się w 2012 r. „Tajnego dziennika” zapytałem Księdza Feliksa o to spotkanie z poetą. Opowiedział krótko, serdecznie wspominając Białoszewskiego, potwierdził fakt otrzymania wiersza „Sercowisko” z dedykacją, ale niestety rękopis ów dawno mu zaginął. Oto ten wiersz:

Sercowisko
tu sanatorium w lesie
sercowe
godła, znaki, płaskorzeźby
serce samo
serce z czymś
serca na naczyniach drzew czy ludzi
ludzie do okien
okna do drzew
serca skaczą po drzewach
słońce
wyjada niedopowiedzenie
życie się oblizuje
opary
serca
wiszą
od pnia do pnia
wsiąkają
w pierwotny labirynt
pękają
Anin, 3 maja 1983

Cytaty według: Miron Białoszewski, Tajny dziennik, red. Klementyna Suchanow, Anna Szulczyńska, Wyd. Znak Kraków 2012, ss. 902-917; Tenże, Wiersze. Wybór, red. Marianna Sokołowska, PIW Warszawa 2003, s. 438.

************

Paweł Szymański

„W WASZYM ŻYCIU ZOBACZYŁEM CAŁE MOJE ŻYCIE”. WSPOMNIENIE O KS. FELIKSIE FOLEJEWSKIM

1 sierpnia 2015 r., sobotnie popołudnie, w godzinie wybuchu Powstania oddajemy hołd poległym powstańcom. Na Powązki Wojskowe ks. Feliksa przywieźli Magda i Grzegorz Szostakowie, byli dużo wcześniej przed godziną 17, ksiądz chodził wśród mogił, potem zajął miejsce przy pomniku Gloria Victis. Po apelu poległych odnaleźliśmy księdza wśród tłumów, aby razem przejść wśród powstańczych grobów. Ale okazało się to nie takie proste. Do księdza Feliksa zaczęli podchodzić ludzie: znajomi z Rodziny Rodzin, starsi, młodzi, rodziny z dziećmi, maluchami w wózkach; chwilami był ksiądz otoczony nawet przez kilkanaście osób. Choćby na chwilkę, by zamienić kilka słów, wyrazić radość z nieoczekiwanego spotkania, zrobić pamiątkowe zdjęcie, zapewnić o modlitwie za Niego, życzyć wyzdrowienia. W którymś momencie kilkanaście metrów dalej pojawił się prezydent – elekt Andrzej Duda z ochroną i tłumem osób chcących się do niego dostać. Ksiądz Feliks również podszedł, stanął przy ścieżce, którą szedł prezydent. Patrzyłem z odległości kilku metrów, przez dłuższą chwilę ksiądz mówił do niego, prezydent słuchał, dostrzegłem na jego twarzy wyraz szacunku dla kapłana. Gdy ksiądz Feliks powrócił do nas, powiedział że codziennie od dnia wysunięcia jego kandydatury (tj. od listopada 2014 r.) modli się za niego. Te słowa powiedział prezydentowi. Wolą księdza Feliksa było byśmy poszli też na tzw. Łączkę. I znów – wprost rzesze osób, rodziny podchodzące do księdza. Był tego dnia na Powązkach chyba najbardziej – po prezydencie – obleganą osobą. Przejście na Łączkę trwało długo. Po drodze jeszcze groby ofiar katastrofy smoleńskiej. Przy każdym grobie ksiądz przystawał, modlitwą obejmował zmarłych. Tak samo na Łączce. Gdy już odeszliśmy z Łączki, ktoś z nas powiedział, że to coś naprawdę niesamowitego, że tyle ludzi zna i garnie się do księdza. Widziałem, że sprawiło Mu to satysfakcję. Powiedziałem wtedy (może nazbyt górnolotnie, ale też byłem pod ogromnym wrażeniem tego co widzieliśmy), że to wielkie szczęście móc patrzeć jak ziarno rzucone w glebę wydało wielki plon. Przystanął i powiedział: „Mam to poczucie, że nie zmarnowałem swojego życia i jestem szczęśliwy, że mogłem je poświęcić Rodzinie Rodzin”. Cytuję te słowa dokładnie. Po kilku krokach znów zatrzymał się, uśmiechnął i powiedział: „A przełożeni chcieli mnie wysłać do Ameryki Południowej na misje, ale władze nie dały mi paszportu”. Z jego twarzy, promiennego uśmiechu można było wyczytać wdzięczność Bożej Opatrzności, że tak pokierowała losem by został w Polsce. Mówił głosem słabym, czuło się że choroba Go trawi, ale jednak był w bardzo dobrym nastroju. Podeszliśmy jeszcze do grobu p. Alicji Szostak – mamy Grzegorza. Zaintonował cichym głosem Modlitwę harcerską, którą śpiewaliśmy dwa lata temu na Jej pogrzebie. Wracając do bramy cmentarza snuliśmy opowieści o wojennych losach naszych bliskich. Odwieźliśmy księdza Feliksa na Skaryszewską. Przed domem Pallotynów zrobiliśmy jeszcze pamiątkowe zdjęcie. Był uśmiechnięty. Żegnaliśmy się, błogosławił nas i sam poprosił o błogosławieństwo. Odebrałem to jako postawę niezwykłej pokory. Drżącym kciukiem nakreśliłem znak krzyża na Jego czole.

***

Napisałem powyższy tekst kilka dni później, przeczuwając, że może to być ostatnie tak bliskie spotkanie z ks. Feliksem. Tak też się stało.

Poznałem ks. Feliksa na wakacyjnym wypoczynku grup Rodziny Rodzin w lipcu 1971 r. Przyjechał z obrazem Matki Bożej do naszej grupy chłopców 9-10 letnich, ulokowanej w małej pienińskiej wiosce. Gdy nasi wujkowie Edek i Gienio powiedzieli, że przyjedzie do nas wujek Felek, wśród chłopców zapanowała wielka radość. Nie znałem Go wcześniej, byłem pierwszy raz, nieco zagubiony i ciekawiło mnie jaki będzie ten wujek Felek. Może dlatego zapamiętałem to pierwsze spotkanie, gdy pojawił się na naszej górskiej kamienistej drodze. Była to godzina przedwieczorna, już po kolacji, chyba sobota. Podbiegliśmy do Niego i otoczyliśmy. Zapamiętałem taki obraz: uśmiechnięty, w kraciastej flanelowej koszuli z podwiniętymi mankietami, dżinsy i pionierki na nogach, natychmiast zauważył że jestem nowy i spytał mnie o imię. Następnego dnia odprawił ks. Feliks mszę św. na łączce za stodołą. To miejsce gwarantowało, że nikt niepowołany nas nie odkryje. Były to bowiem czasy, gdy milicjanci rozganiali nielegalne religijne zgromadzenia. Obraz Matki Bożej został powieszony na tylnej ścianie stodoły, udekorowany polnymi kwiatami, obok stolik – ołtarz i ks. Feliks w ornacie a wkoło my – mali wierni – taki obraz zachował się w mojej pamięci.

Szczególne miejsce w sercu ks. Feliksa zajmowały zawsze dzieci. Widząc maluchy, a szczególnie te najmniejsze, rozpromieniał się, radość dosłownie wylewała się z Niego. W czasie tej wędrówki po Powązkach, o której wyżej piszę, gdy podeszła do Księdza rodzina z noworodkiem w wózku to z oblicza Jego biła niezwykła radość; ona udzielała się wszystkim wokół. W dawnych czasach RR zawsze na Święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy dzieci otrzymywały koperty, a w nich opłatki, życzenia, obrazki i listy od Cioci Lili i Wujka Felka. Zachowałem taki list na Boże Narodzenie 1971 r. Zacytuję go w całości: Kochane Dzieci! Święta Bożego Narodzenia chyba są najbliższe Wam. Pan Jezus stał się dzieckiem, aby wszystkie dzieci stawały się coraz bardziej podobne do Niego. Życzę Wam, kochane dzieci, abyście się tak zapatrzyły w Jezusa, aby Wasi Rodzice, Ciocia, Babcia i Dziadek, patrząc na Was mogli powiedzieć, że jesteście podobne do Jezusa. Niech Matka Boża widząc Was takich dobrych, posłusznych i radosnych, raduje się z tego, że naśladujecie Jej Syna. Nowy Święty nasz rodak, ojciec Maksymilian Maria Kolbe niech uczy Was coraz większej ofiarności i miłości do Jezusa, Matki Bożej i wszystkich ludzi. We Mszy św. na Pasterce będę pamiętał o Was i Waszych Rodzicach. Szczęść Boże w Nowym Roku! Wasz Ks. Feliks.

Słusznie abp Henryk Hoser nazwał ks. Feliksa „Apostołem Warszawy” („Nasz Dziennik”, 24 IX 2015, s. 18). Gdy po studiach na KUL znalazł się w Warszawie w II połowie lat 60. to rozwinął tu aktywną pracę duszpasterską. Sprzyjały mu ożywcze prądy soborowej odnowy i wielki program obchodów millenijnych. Stał się znany z pielgrzymek na Jasną Górę, chodził wraz z Rodziną Rodzin od II połowy lat 50. w grupie „siódemce”, nazwanej potem „siódemką M”. Wielu ze najstarszych członków Rodziny Rodzin poznało Go właśnie na pielgrzymkach. Pod koniec lat 60. powstała grupa „siedemnastka” i to ks. Feliks był jednym z głównych jej duszpasterzy wyznaczając nowy styl pielgrzymowania, wychodzący naprzeciw potrzebom młodych ludzi, a więc konferencje, dyskusje, śpiew. Otaczała ks. Feliksa sława wspaniałego kaznodziei i spowiednika. Zapraszany był chętnie przez warszawskich duszpasterzy na rekolekcje. Wygłaszał dużo konferencji i homilii przyciągających tłumy wiernych, studentów na konwersatoria w kościele św. Anny. Ludzie wychodzili po jego naukach wstrząśnięci i przemienieni. Gdy jesienią 1978 r. został ojcem duchownym w Ołtarzewie musiał tę aktywną pracę duszpasterską ograniczyć, na progu lat 80. przerwała ją choroba. Powrócił do niej po udanej operacji serca, poświęcając się jej w stopniu znacznie większym niż pozwalał na to stan zdrowia. Jego ostatnie ważne wystąpienie w Warszawie miało miejsce w Katedrze św. Jana 28 maja 2015 r., w 34. rocznicę śmierci Prymasa Wyszyńskiego. Poświęcił Prymasowi piękną i wzruszającą homilię. Jeszcze 6 sierpnia uczestniczył w Katedrze w koncelebrze w intencji nowego prezydenta. Kochał Warszawę i wtedy, gdy 1 sierpnia odwoziliśmy Go na Skaryszewską, patrząc na miasto od praskiej strony opowiedział, jak to władza ludowa stolicy przez wiele lat nie chciała dać mu meldunku.

Pamięć podpowiada mi wiele spotkań z ks. Feliksem, tych dawnych i tych w ostatnich latach. Nie sposób pisać o bardzo osobistych przeżyciach, ale chciałbym przywołać wspomnienie Mszy świętych, które ks. Feliks zawsze, gdy przyjeżdżał do naszych wakacyjnych grup z obrazem Matki Bożej, odprawiał w plenerze. Czy to była leśna polana czy górska łąka, a staraliśmy się wybierać miejsca naprawdę piękne, ks. Feliks rozpoczynał od powitania mówiąc, że „gromadzimy się w najpiękniejszej świątyni świata uczynionej nie ręką ludzką, ale przez samego Boga”. Czuliśmy w Jego słowach zachwyt na dziełem Stwórcy, zachwyt człowieka wrażliwego na piękno przyrody i kochającego Boga.

W sposób doskonały w Jego osobowości i działalności współgrały pallotyński charyzmat apostolstwa świeckich, nadzwyczajny zmysł duszpasterski, otwartość na ludzi i umiejętność ich słuchania, wysoka kultura osobista, umiłowanie Polski i polskości – szczególnie literatury polskiej. Jego homilie wyróżniały się pięknym językiem i głębią myśli. Jeśli były sprawy, które Go niepokoiły, martwiły, sprawiały ból – bo przecież nie znał On takiego stanu jak obojętność – to mówił to wprost, nawet czasem podniesionym głosem.

Nie poznał do końca ks. Feliksa ten kto nie widział Go w towarzystwie żartującego, opowiadającego anegdoty. Był duszą towarzystwa. W ostatnich latach w gościnnym domu Magdy i Grzegorza Szostaków, gdzie ks. Feliks czuł się wyjątkowo dobrze, miałem dużo okazji poznać i tę stronę Jego osobowości. Gdy słuchaliśmy jak naśladował tubalny głos ks. Michała Kordeckiego – swego mistrza nowicjatu w Ołtarzewie lub gdy recytował wiersz Woroszylskiego o Felku (Wiecie dzieci? Świat jest wielki, a na świecie same Felki…, z rymami: pantofelki, kartofelki, wafelki, kafelki) to pokładaliśmy się ze śmiechu. Niezapomniane to były chwile.

Dla nas w Rodzinie Rodzin był Ojcem kochającym i wymagającym. Wymagał w stosunku do siebie i uczył nas byśmy potrafili też od siebie samych wymagać, by nasze życie nie było byle jakie, by czas nie przeciekał przez palce bo przecież „czas to miłość” – powtarzał za wielkim Prymasem. Często też cytował strofy Jerzego Lieberta „uczyniwszy na wieki wybór w każdej chwili wybierać muszę” oraz „uczę się ciebie człowieku, powoli się uczę, powoli”. W liście do grup wakacyjnych Rodziny Rodzin w Kujankach z lipca 2015 r. przywołał jeszcze raz te słowa – doświadczenie choroby nowotworowej było tym kolejnym „uczeniem się człowieka”. Mnie przyszły na myśl też inne słowa Lieberta: „Chciałbym ludzi być najbliżej” (Jerzy Liebert, Kołysanka jodłowa, Warszawa 1932, s. 19). Tak widzę pracę duszpasterską ks. Feliksa w Rodzinie Rodzin – chciał być najbliżej ludzi i był najbliżej nas. Po ostatniej Mszy św. odprawionej w kaplicy Ośrodka Rodziny Rodzin na Łazienkowskiej, na kilka dni przed śmiercią, powiedział do nas: „Podczas Mszy św. jak patrzyłem na was, to zobaczyłem całe swoje życie kapłańskie, w w a s z y m ż y c i u z o b a c z y ł e m c a ł e m o j e ż y c i e”. To poruszające wyznanie jest najprawdziwszym świadectwem księdza Feliksa – kapłana i człowieka, duszpasterza i przyjaciela o jego miłości do tych, do których został posłany.

***************

Krzysztof Bronatowski, Uroczystości związane z I rocznicą przejścia z życia do Życia śp. księdza Feliksa Folejewskiego SAC, InfoSAC nr 29 z 4 X 2016

W nocy 22 IX 2015 odszedł do Domu Ojca ksiądz Feliks Folejewski, pallotyn, ojciec duchowny Rodziny Rodzin, Apostoł Bożego Miłosierdzia, Apostoł Warszawy. Wspólnota pallotyńska, Rodzina Rodzin i rodzina ks. Feliksa, z potrzeby serca zorganizowały uroczystości w pierwszą rocznicę tego przejścia z życia do Życia, jak określał zbliżającą się śmierć sam ks. Feliks.

We czwartek 22 IX 2016, w kościele Księży Pallotynów przy ul. Skaryszewskiej w Warszawie, o godz. 18.00 została odprawiona Msza święta w intencji zmarłego. Obchody poprzedzone były zapowiedziami w Radiu Warszawa i ogłoszeniami w „Naszym Dzienniku”. Uroczystej koncelebrze przewodniczył rektor domu prowincjalnego, pierwszy radca prowincjalny, ks. dr Zenon Hanas. W pięknej homilii, wychodząc od słów z pierwszego czytania z Księgi Koheleta, „Marność nad marnościami…” poprowadził zgromadzonych od tego, co jest marnością, ku temu, co jest prawdziwą wartością i w tym kontekście nawiązał do wspaniałego wzoru jakim dla wszystkich pozostał ks. Feliks.

Po Komunii Świętej, jak zwykle w bardzo emocjonalny i radosny sposób zwrócił się do wszystkich ks. prof. dr hab. Czesław Parzyszek – obecny ojciec duchowny Rodziny Rodzin, który sam nazywa siebie skromnie jedynie wikariuszem ks. Feliksa. Przypomniał jeden z najbardziej rozpoznawalnych znaków ks. Feliksa, jakim było słowo „dziękuję” i jego postawa pełnej wdzięczności wobec wszystkich, w tym zwłaszcza wobec Pana Boga, za wszystko.

Po zakończeniu Liturgii można było zobaczyć i usłyszeć ks. Feliksa. Została bowiem odtworzona ostatnia publiczna wypowiedź ks. Feliksa wygłoszona w kaplicy na Łazienkowskiej do Rodziny Rodzin, w dniu 13 IX 2015, podczas spotkania inaugurującego kolejny rok pracy duszpasterskiej. Wspólna modlitwa różańcowa prowadzona przez Rodzinę Rodzin i Apel Jasnogórski zakończyły ten wieczór na Skaryszewskiej.

W niedzielę 25 IX, czyli w pierwszą niedzielę przypadającą po dacie śmierci ks. Feliksa, na zaproszenie Rodziny Rodzin i księży pallotynów, kilkadziesiąt osób spotkało się w Godzinie Miłosierdzia przy grobie śp. ks. Feliksa na cmentarzu Bródnowskim. Wspólnie odmówiona została Koronka do Bożego Miłosierdzia i różaniec. Prowadzący modlitwę ks. Czesław Parzyszek SAC zaintonował także pieśń „Boże coś Polskę” i „My chcemy Boga” – przypominając tym gorące umiłowanie przez ks. Feliksa Ojczyzny i jego troskę o żywą obecność Boga w naszych rodzinach. Płyta grobowa cała usłana była kwiatami i zniczami.

Trzeci akord uroczystości rocznicowych miał miejsce w rodzinnym mieście ks. Feliksa – w Suwałkach. Tam w sobotę 1 X, o godz. 12.00, została odprawiona uroczysta Msza święta w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia. Liturgii, w licznej koncelebrze, przewodniczył ks. Czesław Parzyszek. On też wygłosił wzruszające kazanie, przypominając sylwetkę i życiową drogę ks. Feliksa w miejscu, „gdzie wszystko się zaczęło”. Głos kapłana zdradzał jak bardzo on sam był wzruszony. Podobnie jak wcześniej w Warszawie w czasie Mszy świętej na Skaryszewskiej, tak i w Suwałkach, oprawę Liturgii ubogacił śpiew pani Agnieszki Gertner-Polak.

Na zakończenie Mszy świętej, w przedsionku kościoła została odsłonięta i poświecona tablica upamiętniająca ks. Feliksa. Pomysł takiego upamiętnienia był wspólną inicjatywą najbliższej rodziny ks. Feliksa i ks. proboszcza, kustosza Sanktuarium. Obecna na tej uroczystości na zaproszenie rodziny, delegacja Rodziny Rodzin z Warszawy, złożyła pod tablicą wiązankę kwiatów. Była także rozprowadzana świeżo wydana książka pt. „Na nitce Bożego Miłosierdzia”, będąca zbiorem wspomnień o śp. ks. Feliksie, zebranych przez redaktorów Piotra Kordyasza i Grzegorza Polaka.