Dziś, to jest 9 października 2024, mija rocznica śmierci:
br. Jan Wilczyński (†1981)
br. Wojciech Grobel (†1983)
ks. Jan Kowalski (†1993)
s. Paula Buchwald (†2007)
br. Marian Nowotnik (†2013)
ks. Stanisław Orlikowski (†2021)

Wczoraj, to jest 8.10.2024, miała miejsce rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

W dniu jutrzejszym, to jest 10.10.2024, przypada rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

PROWINCJA TRÓJCY ŚWIĘTEJ

KENTENICH Josef sługa Boży (1885 – 1968), pallotyn do 1964, założyciel Ruchu Szensztackiego (1914), więzień obozu koncentracyjnego w Dachau

Urodził się 18 XI 1885 w Gymnich k. Kolonii. Po zakończeniu nauki w szkole podstawowej (1891-99) zgłosił się do pallotyńskiego niższego seminarium duchownego w Ehrenbreitstein (obecnie dzielnica miasta Koblencja). 24 IX 1904 rozpoczął nowicjat u pallotynów. Studia filozoficzno-teologiczne odbywał w Limburgu. Pierwszą profesję złożył 24 IX 1906. Święcenia kapłańskie przyjął 8 VII 1910 z rąk wikariusza apostolskiego w Kamerunie, bpa Heinricha Vietera SAC. Przez rok uczył łaciny i niemieckiego w Ehrenbreitstein, a w latach 1912-19 był ojcem duchownym w nowo wybudowanym gmachu Wyższego Seminarium Duchownego w Vallendar-Szensztat.

Nie zgadzając się z tradycyjnymi metodami wychowawczymi (pruski Ordnung), wygłosił 27 X 1912 konferencję, podczas której położył nacisk na samowychowanie. W tym celu założył Związek Misyjny, który skupiał jego uczniów i wychowanków. Dwa lata później związek przerodził się w Sodalicję Mariańską, otrzymując oficjalną zgodę od bpa diecezji trewirskiej. Wtedy też otrzymał do dyspozycji kapliczkę św. Michała Archanioła w Szensztat, na przedmieściu Vallendaru. Po wybuchu I wojny światowej, 18 X 1914 Kentenich spotkał się ze swoimi wychowankami w kapliczce św. Michała i wygłosił konferencję, podczas której przedstawił pragnienie pełniejszego i ofiarnego uświęcenia, aby stać się skutecznym narzędziem w ręku Boga i gromadzić się w kapliczce z obrazem Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej (Mater Ter Admirabilis – MTA), która stała się miejscem pielgrzymkowym, tak dla członków Ruchu jak i dla całego Kościoła. Data ta jest uważana za początek Związku, a wydarzenie to otrzymało nazwę „Przymierza miłości”, które dokonywało się pomiędzy członkami Ruchu a Matką Bożą. Rodzina Szensztacka uważa, że Bóg złączył z miejscem powstania kapliczki szczególne łaski.

W 1919 ks. Kentenich decyzją przełożonych zajął się pracą wyłącznie dla Ruchu. W Hörde zorganizował zjazd sodalisów (20 VIII 1919), tworząc Szensztacki Związek Apostolski. Natomiast dla członków, zgłaszających się z zewnątrz, utworzono w 1920 Ligę Apostolską, które połączywszy się otrzymały nazwę Ruch Apostolski z Szensztat. Ruch pozostawał od samego początku w ścisłej jedności z Pobożnym Stowarzyszeniem Misyjnym (dawna oficjalna nazwa pallotynów). Już w 1921 ks. Giacinto Cardi, przełożony generalny uznał Ruch Szensztacki za kontynuację dzieła Zjednoczenia Apostolstwa Katolickiego, założonego przez Wincentego Pallottiego. Kentenich od początku tkwił w przekonaniu, że realizuje charyzmat pallotyński i tak było do momentu oddzielenia Ruchu od Stowarzyszenia w 1964.

Od 1935 władza kościelna i niektórzy teologowie zaczęli wysuwać pewne wątpliwości co do poszczególnych idei szensztackich. Chodziło m.in. o Przymierze miłości z Maryją w formie kontraktu dwustronnego, przeświadczenie o szczególnym, boskim posłannictwie Ruchu, o związek z miejscem w Szensztat oraz z tzw. kapitałem łask. Na wszystkie te zarzuty ks. Kentenich odpowiadał w formie memoriałów, pogłębiając całą sprawę od strony teologicznej.

Ze względu na krytyczne odnoszenie się do nazizmu hitlerowskiego, jego osobą zajęło się gestapo jeszcze przed wybuchem wojny. Pierwszą rewizję gestapo przeprowadziło w centrali Ruchu w 1936, a w IV 1939 pallotyński dom studiów został zajęty przez władze hitlerowskie i przekształcony na zakład kształcenia ideologicznego nazizmu. Obawiając się najgorszego, ks. Kentenich, dokładnie w 25 rocznicę powstania Ruchu, czyli 18 X 1939, oddał ponownie cały Ruch Szensztacki w ręce Matki Bożej. Wkrótce uwięziono 14 księży z Ruchu; dwóch z kadry kierowniczej dostało się do obozu koncentracyjnego, a 50 osób trafiło do więzienia.

Kentenich jako „wróg państwa” został 20 IX 1941 aresztowany i uwięziony w więzieniu gestapo w Koblencji. 13 III 1942 wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie szerzył idee Ruchu wśród więźniów wielu narodowości, w tym wśród duchowieństwa polskiego (Franciszek Korszyński, Jasne promienie w Dachau, Poznań 1985², s. 188; Ignacy Jeż, Błogosławcie Pana światło i ciemności, Koszalin 1993). W obozie zakładał nowe gałęzie Ruchu: 16 VII 1942 przyjął pierwszych członków Instytutu Braci Maryi oraz Instytutu Rodzin Szensztackich. Wieczorami głosił konferencje ascetyczne, przeprowadzał rekolekcje. Tego roku przeniesiono go do bloku polskich księży. Nawiązane kontakty przyczyniły się do przeniesienia na teren powojennej Polski niektórych gałęzi Ruchu. 3 V 1944 grupa polskich księży, nie będących pallotynami, złożyła na ręce Kentenicha akt poświęcenia się Matce Bożej Trzykroć Przedziwnej.

Po wyjściu z obozu (6 IV 1945), Kentenich ponownie zjawił się w Szensztat (20 V) i na nowo podjął się intensywnej organizacji Ruchu Szensztackiego. W X 1945 powołał do życia Instytut Szensztacki Kapłanów Diecezjalnych, a po roku Instytut Pań Szensztackich. W tym czasie starał się również o zatwierdzenie Ruchu przez Stolicę Apostolską. 14 III 1947 został przyjęty na audiencję przez pap. Piusa XII. Wynikiem tych starań było zatwierdzenie Instytutu Sióstr Maryi (1 II 1948).

Już na VIII Kapitule Generalnej (1947) postanowiono rozpoznać Dzieło Szensztackie w świetle idei Wincentego Pallottiego. Z powodów kontrowersji odnośnie do osoby Kentenicha i Ruchu, Stolica Święta zarządziła papieską wizytację całego Ruchu Szensztackiego (bp Trewiru Bernard Stein, 19-28 II 1949). Na kolejnego wizytatora wyznaczono ks. Sebastiana Trompa SJ, profesora Uniwersytetu Gregoriańskiego. Wizytacja rozpoczęła się 23 III 1951, a została zakończona 3 VIII 1953. Jednak już w 1951 ks. Kentenich został wysłany do pallotyńskiego domu w Milwaukee, w Stanach Zjednoczonych, gdzie skierowano go do pracy wśród niemieckich emigrantów (pracował tam w latach 1951-65). Zabroniono mu również utrzymywania jakiegokolwiek kontaktu z założonym przez siebie Dziełem.

W związku z Soborem Watykańskim II i osłabieniem pozycji Kongregacji Świętego Oficjum oraz interwencji biskupów niemieckich na rzecz Ruchu Szensztackiego, na początku 1963 sprawę szensztacką wyłączono z Kongregacji Świętego Oficjum i przekazano Kongregacji ds. Zakonów. Ta 3 XII 1963 wyznaczyła bpa Josefa Höffnera z Münster na stanowisko moderator et custos całego Ruchu Szensztackiego, a jego asystentem mianowała ks. prałata Wilhelma Wissinga. Równocześnie nowym wizytatorem (trzecim z kolei) dla Dzieła Szensztackiego naznaczono o. Hilarego Albersa OP. Doprowadziło to do podziału Stowarzyszenia, co potwierdziła Stolica Apostolska 6 X 1964 i pap. Paweł VI, w liście skierowanym 6 I 1965 do ks. generała Wilhelma Möhlera SAC. Kentenich 17 IX 1965 powrócił do Rzymu, a po uchyleniu dawnych zarządzeń Kongregacji Świętego Oficjum, co do jego osoby i zatwierdzeniu tych decyzji przez pap. Pawła VI, został przyjęty 22 XII tr. na prywatnej audiencji przez papieża. 24 XII 1965 powrócił do Szensztat. Instytut Ojców Szensztackich (Schönstattpatres) w VI 1966 otrzymał od Stolicy Apostolskiej zatwierdzenie swoich konstytucji. Tego roku poświęcono też kamień węgielny pod kościół adoracji na Górze Szensztackiej. Tam zmarł 15 IX 1968, w zakrystii nowo wybudowanego kościoła Trójcy Świętej, po odprawieniu Mszy. Po zdjęciu szat kapłańskich nagle zasłabł i opadł na ręce towarzyszących mu dwóch księży. Oddech ustał po kilku minutach. Spoczął w tej zakrystii, w której zakończył życie, w grobowcu z szarego bazaltu, na którym obok jego nazwiska, daty urodzin i śmierci, widnieje łaciński napis: Dilexit Ecclesiam (Umiłował Kościół).

Najlepszym życiorysem J. Kentenicha jest dotąd książka E. Monnerjahn, Pater Joseph Kentenich. Ein Leben für die Kirche, Vallendar-Schönstatt 1979. Proces beatyfikacyjny toczy się od 10 II 1975, nihil obstat zatwierdzono 11 I 1991.

23 X 2016 w kościele pw. Matki Bożej Częstochowskiej odsłonięto tablicę upamiętniającą 100. rocznicę powstania Ruchu Szensztackiego i pobyt Gdańsku sługi Bożego o. Józefa Kentenicha. Przebywał on w Gdańsku dwa razy: 12-16 III 1934 i 22-24 III 1936. Celem jego przyjazdów był udział w Zjeździe Pedagogicznym i głoszenie rekolekcji dla Ruchu Szensztackiego. Eucharystii, przy udziale ok. 150. członków ruchu z Pomorza, przewodniczyło dwóch biskupów: Paweł Cieślik z Koszalina i Zbigniew Zieliński. Pierwszy przewodniczył Mszy św., a drugi wygłosił kazanie, zaznaczając, że idea Szensztatu i duch pallotyński były mu dobrze znane i doprowadziły go do rozeznania powołania kapłańskiego. Tablica odsłonięta przez biskupów zawisła na ścianie korytarza wejścia głównego do kościoła. Według powstałego projektu upamiętnienia sługi Bożego, tablica gdańska ma być jedną z 17. miejsc, w których przebywał i działał apostolsko o. Kentenich na obecnych terenach Polski w latach 1917-37.

Oprac.: ks. Stanisław Tylus SAC
Ostatnio zmodyfikowano: 29 grudnia 2015 (uzupełniono 11 grudnia 2016)


Materiały źródłowe

Eugeniusz Weron, Ruch Apostolski z Schönstatt, „Wiadomości Polskiej Prowincji Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego” 1993, nr 4, s. 207-218

Obecny stan Dzieła Szensztackiego

Nie jest rzeczą łatwą przedstawić aktualny stan organizacyjny Dzieła, które będąc żyjącym organizmem podlega ciągłemu rozwojowi. Jego różne części składowe oraz ich odgałęzienia powstawały w różnych okresach życia założyciela, zależnie od potrzeb czasów i nadarzających się okoliczności. Obecnie przedstawiają one wielką rozmaitość, zarówno gdy chodzi o organizacje, ilość członków, jak i sposób życia oraz ich apostolską działalność. Spróbujemy je jakoś uporządkować i powiązać ze sobą, biorąc pod uwagę najpierw stany życia, a następnie stopień zaangażowania we wspólnotę i apostolstwo.

A. Według stanów życia. Dzieło Szensztackie dzieli się na cztery główne kolumny:
1. Mężczyźni. Należą tutaj: Bracia Maryi, Związek Mężczyzn, Liga Mężczyzn, Młodzież Męska.
2. Kobiety. Siostry Maryi, Panie Szensztackie, Związek Apostolski Kobiet, Związek Matek, Liga Matek, Liga Kobiet, Młodzież Żeńska, Apostolstwo Chorych (w tym: Instytut Związek i Liga Chorych).
3. Rodziny: Instytut Rodzin, Związek Rodzin, Liga Rodzin.
4. Kapłani. Szensztacki Instytut Księży Świeckich (żyjących we wspólnocie, czyli Ojcowie Szensztaccy), Szensztacki Instytut Kapłanów Diecezjalnych, Związek Kapłanów Szensztackich, Liga Kapłanów Szensztackich, Ruch Seminarzystów.

B. Według stopnia zaangażowania we wspólnotę i w apostolstwo:
1. Ruch pielgrzymkowy. Należą tu osoby, które okazyjnie zetknęły się z Ruchem Szensztackim, np. przez lekturę, odwiedzanie szensztackich miejsc pielgrzymkowych itp.
2. Liga. Składa się ze współpracowników i członków. Istnieją różne Ligi: Liga Kapłanów, Liga Mężczyzn, Liga Kobiet, Matek i Rodzin, Liga Panien oraz Liga Chorych.
Warunkiem przynależności do Ligi w charakterze współpracownika jest przynajmniej jakaś początkowa znajomość Szensztatu oraz uczestnictwo w kursie wprowadzającym i zobowiązanie się do samowychowania oraz życia w pełni chrześcijańskiego.
Warunkiem przyjęcia do Ligi w charakterze członka jest przyswojenie sobie pełniejszej wiedzy o Szensztacie i uczestnictwo w kursie dokształcającym. Do obowiązków członka należy pielęgnowanie tzw. ideału osobistego, zachowywanie stałego duchowego porządku dnia oraz stała kontrola pisemna rachunku szczegółowego. Do tych obowiązków należy również uczestnictwo w aktach i uroczystościach, organizowanych przez wspólnotę.
3. Związki (Bünde). Są to wspólnoty osób dążących świadomie do doskonałości chrześcijańskiej według rad ewangelicznych. Członkowie tych wspólnot zobowiązują się do zachowania wszystkich wspomnianych wyżej obowiązków Ligi, a ponadto do jakiejś formy życia wspólnotowego oraz do stałego apostolstwa.
4. Instytuty (Verbande). Są to instytuty świeckie, w których członkowie na mocy prawomocnego kontraktu – umowy zobowiązują się do zdobywania możliwie najwyższej świętości życia w duchu rad ewangelicznych (czystości, ubóstwa i posłuszeństwa) oraz do stałego apostolstwa, stosownie do własnych konstytucji.

Do grupy szensztackich instytutów świeckich należą obecnie:
– Instytut Sióstr Maryi, założony w roku 1926, a zatwierdzony kościelnie jako instytut 20 maja 1948 roku. Od października 1948 jest instytutem na prawie papieskim.
– Instytut Świecki Ojców Szensztackich, erygowany w roku 1965.
– Instytut Świecki Pań Szensztackich; otrzymał kościelne zatwierdzenie w roku 1972.
Wszystkie te instytuty oraz związki stanowią w Ruchu Szensztackim „duszę ożywiającą”, czyli „część napędową” Dzieła.

Nasuwa się tu pytanie: jakie czynniki i siły pozwalają Dziełu Szensztackiemu na utrzymanie jedności, pomimo tak wielkiej różnorodności instytutów, związków, lig, stanów życia i zawodów?

Ksiądz J. Kentenich mówił o potrójnej sile jednoczącej, która działa w Ruchu Szensztackim od początku jego powstania.

Jest to najpierw siła jedności idei (ideelle Gebundenheit) wypracowanych w Szensztacie. Wszystkie te idee są podporządkowane i zmierzają do jednego celu, jakim jest religijno-moralna odnowa świata w Chrystusie przez Maryję.

Innym czynnikiem jednoczącym jest przymierze miłości, zawarte z Matką Trzykroć Przedziwną. Łączy ono członków jako osoby z założycielem i równocześnie nawzajem między sobą. Jest to więc łączność osobowa (personale Gebundenheit).

Istnieje wreszcie trzeci czynnik zespalający członków. Jest nim kapliczka szensztacka jako konkretne pierwotne sanktuarium Ruchu. To konkretne miejsce zespala wszystkich członków jako symbol duchowej ojczyzny i zadomowienia (lokale Gebundenheit).

Poza tymi czynnikami jedności, ważną rolę w Ruchu Szensztackim należy przypisywać umiejętności łączenia ruchu elitarnego, (którego reprezentacje stanowią instytuty świeckie), z ruchami bardziej masowymi, jakimi są bez wątpienia różnego typu ligi oraz ruch pielgrzymkowy. Dzięki tej umiejętności zachowania swoistej równowagi między elitą i ruchami masowymi, Dzieło Szensztackie stanowi swoisty model wzorcowy dla innych ruchów odnowy we współczesnym Kościele. W rzeczy samej, prawie wszystkie większe ruchy odnowy kościelnej wypracowują w sobie jakąś „część zapędową” w postaci zespołów elitarnych, które oddziaływują stopniowo na coraz szersze kręgi zwolenników.

Trzeba jednak przyznać, że Ruch Szensztacki potrafił te elementy wypracować u siebie wcześniej i chyba bardziej systematycznie oraz bardziej świadomie. I na tym zapewne polega swoista pionierskość oraz duża atrakcyjność Ruchu Szensztackiego.

Duchowość szensztacka
Jak wynika z życiorysu, duchowość założyciela przeniknęła głęboko i stawała się stopniowo duchowością założonego przezeń Dzieła. Stąd trzeba je omawiać łącznie jako jedną organiczną całość.

Podstawę duchowości Dzieła i zarazem jej cechę wyróżniającą stanowi bez wątpienia maryjność, wyrażona w przymierzu miłości z Maryją, zawartym w pierwszym akcie założenia (erste Gründungsurkunde). Przymierze to w swej istocie jest wolnym i wzajemnym aktem wyboru i obdarowania. Jest równocześnie prośbą i oddaniem się, czyli poświęceniem. Jest mianowicie prośbą o to, by Matka Boska zechciała to miejsce (kapliczkę szensztacką) wybrać na miejsce swoich „cudów i łask”. A z drugiej strony jest także całkowitym poświęceniem się Matce Bożej i zobowiązaniem nie tylko do osobistego dążenia do świętości, ale i do składania ofiar na ręce Maryi.

Właśnie to składanie ofiar jako „kapitału łask” („Gnadenkapital”) na ręce Matki Trzykroć Przedziwnej stanowi swoisty wyróżnik maryjnej duchowości Szensztatu wśród innych ruchów maryjnych współczesności. Należy to do tzw. „szczególnych idei szensztackich”. Kapitał łask w praktyce szensztackiej stanowi mocną pobudkę w dążeniu do osiągania świętości i sprzyja wychowaniu do postawy heroizmu. Potwierdzają to życiorysy pierwszych członków założycieli, jak Józefa Englinga, Hansa Wormera, p. Gertrudy Bullion, ks. Franciszka Reinischa, i wielu innych.

Na mocy zawartego z Matką Bożą przymierza, członkowie mają się stawać „użytecznymi narzędziami” w rękach Maryi dla odnowy świata. Ta idea „narzędności”, mocno i często podkreślana w konferencjach ks. J. Kentenicha, odegrała dużą rolę w wychowaniu i samowychowywaniu szensztackim.

W praktyce pobożności maryjnej w duchu szensztackim duże znaczenie mają kolejne etapy i stopnie maryjnego nabożeństwa. Była o nich wzmianka w życiorysie ks. J. Kentenicha. Pierwszym stopniem jest wspomniane poświęcenie się Matce Trzykroć Przedziwnej, którego wyrazem jest „akt założenia”.

Drugim, wyższym etapem i stopniem jest „pełnomocnictwo in blanco” („Blankvollmacht”). Jest ono równoznaczne z gotowością bezwarunkowego pełnienia woli Bożej według wzoru maryjnego „Fiat” oraz według „bądź wola Twoja” z modlitwy Pańskiej. Trzecim i najwyższym stopniem jest „Inscriptio”. Wyrażenie to pochodzi od św. Augustyna: „Inscriptio cordis in cor”. Znaczy dosłownie „wpisanie serca w serce”. W praktyce szensztackiej oznacza wybór tego, co trudniejsze i doskonalsze, a więc świadomy wybór cierpienia dla sprawy Bożego królestwa. Uczynił tak ks. J. Kentenich, gdy mogąc uniknąć obozu koncentracyjnego, wybrał jednak wywiezienie do Dachau (w roku 1942); owocem zaś pobytu w obozie było m.in. założenie Międzynarodowego Ruchu Szensztackiego.

Obok maryjności (a nawet przed nią) duchowość szensztacka cechuje szczególna wiara w Opatrzność Bożą. Jak mówił ks. Kentenich, jest to „wiara w ojcowskie rządy Boga nad światem”. Chodzi tu nie o Opatrzność ogólną czy specjalną, ale o nadzwyczajne rządy Opatrzności, które dotyczą losów wybranych, elitarnych wspólnot czy wybitnych przywódczych jednostek. Opatrzność taka wyraża się w konkretnych wydarzeniach, które stanowią cząstkę nieskończenie mądrego i miłościwego planu Boga. Jest to więc „szukanie w ciemności i odgadywanie tego Bożego planu”. Dla Szensztatu wzorem takiego szukania jest Maryja w scenie Zwiastowania. Ona również wówczas nie „wiedziała”, ale pytała z gotowością spełnienia tego wszystkiego, co zamierzyła dla Niej Opatrzność Boża. Taka sytuacja powtarza się często w życiu ludzkim. Człowiek mozolnie i stopniowo, i tylko fragmentarycznie z wydarzeń życia może odczytać ukryty plan Bożej Opatrzności. Czasem jednak się zdarza, że pomimo szczerych wysiłków ze strony człowieka, plan Boży pozostaje całkowicie zakryty. Wówczas Bóg może zażądać nawet skoku w ciemność: „śmiertelnego skoku dla rozumu, woli i serca” („Tadesprung für Verstand, Wille und Herz”). W takiej jednak sytuacji znajduje zastosowanie Pawłowe prawo „otwartych drzwi”. Kiedy bowiem Bóg zamyka przed człowiekiem jedne drzwi, to zazwyczaj otwiera inne możliwości wyjścia (por. 1 Kor 16,8 n; oraz 2 Kor 2,12). Te otwierające się możliwości należy odczytać z nadarzających się wydarzeń i sytuacji. Należy je pod jąć albo przez odpowiedni czyn lub przez odważne cierpienie. Dla człowieka wierzącego konieczna jest do tego celu umiejętność rozpoznawania i tłumaczenia „znaków czasu”. Ta praktyczna umiejętność odczytywania woli Opatrzności, czyli „praktyczna wiara w Bożą Opatrzność” ma – według woli założyciela – stanowić szczególną cechę duchowości, a nawet „posłannictwo Szensztatu”.

Życie ks. Kentenicha dostarcza wielu przykładów praktycznego zastosowania niezachwianej wiary w Opatrzność oraz prawa „otwartych drzwi”.

Omawiając duchowość szensztacka w jej główniejszych elementach nie można pominąć apostolstwa. Tak maryjność, jak i praktyczna wiara w Opatrzność ukierunkowane są ku apostolstwu. Apostolstwo przynależy nie tylko do pierwotnej nazwy Ruchu, ale i do jego najgłębszej istoty. Całe wychowanie szensztackie zmierza ku apostolstwu.

W pierwotnych Statutach Ruchu apostolskiego powiedziano, że jego zadaniem jest „wspomagać istniejące organizacje w apostolskim wychowywaniu ich członków oraz budzić myśl o apostolstwie w najszerszych kręgach”.

Ksiądz J. Kentenich uznawał apostolstwo za przyczynę celową całego Dzieła, która „charakteryzuje istotnie jego strukturę, tak wewnętrznie, jak i zewnętrznie”.

Rozróżnia się apostolstwo „bycia” i apostolstwo „działania”. W realizacji apostolstwa w pierwszym znaczeniu chodzi Szensztatowi o wychowanie „nowego człowieka w nowym społeczeństwie”. Treścią tego wychowania jest wewnętrzna przemiana człowieka ku pełni życia w Chrystusie. Tak wychowany człowiek jako pełna osobowość nie będzie ulegał manipulacji ani ze strony kolektywizmu, ani indywidualizmu. Dopiero tak ukształtowany człowiek będzie zdolny do skutecznej działalności apostolskiej na rzecz budowy „nowego społeczeństwa”.

Działalność apostolska, którą wychowanie szensztackie przygotowuje, ma się dokonywać w każdym środowisku: w rodzinie, w pracy zawodowej, w parafii i diecezji, na płaszczyźnie narodowej i międzynarodowej.

Szensztat zmierza w apostolstwie do budowy nowego chrześcijańskiego porządku społecznego, który realizuje antycypująco w swoich poszczególnych wspólnotach jak i większych ich zespołach

Omówione tutaj cechy szensztackiej duchowości nie wyczerpują jej oryginalności. Ukazują zaledwie najbardziej charakterystyczne jej składniki.

Nasuwa się pytanie: czy wszystkie są oryginalną własnością ks. J. Kentenicha i założonego przezeń Dzieła?

Chcąc zapoczątkować odpowiedź, warto przypomnieć, że ks. Kentenich był wychowankiem i członkiem zgromadzenia Pallotynów, którego oficjalna nazwa brzmi: Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego.

Wolno tutaj przypuszczać, że zainteresowania apostolskie i swoje nastawienie na apostolstwo wyniósł z tegoż zgromadzenia. W szczególności wpływy centralnej myśli św. Wincentego Pallottiego o apostolstwie „katolickim”, czyli powszechnym, są bardzo obecne i widoczne w Dziele Szensztackim. Bez wątpienia znany uniwersalizm św. W. Pallottiego znajduje u ks. J. Kentenicha wyraźne echo. Dążenie

św. W. Pallottiego do ogarnięcia całego apostolstwa Kościoła w jednym ruchu czy organizacji, w systemie prokur apostolskich – zostało w pewnym stopniu zrealizowane w szensztackiej federacji wielu instytutów, związków, lig itp.

Także szensztacka maryjność, mająca swe źródło w osobistej, wyniesionej z rodziny i utrwalonej przez zgromadzenie Pallotynów pobożności, ma swój znaczący odpowiednik w wybitnie maryjnej duchowości św. W. Pallottiego. Nie da się jednak zaprzeczyć, że w dużej mierze treść szensztackiej pobożności maryjnej, wyrażonej w „przymierzu miłości”, nosi cechę oryginalności.

W związku z tym rodzi się pytanie o przyczyny odejścia ks. J. Kentenicha oraz założonego przezeń Dzieła od związków prawnych ze zgromadzeniem Księży Pallotynów.

Przyczyny zerwania związku z SAC
Przyczyn odejścia Ruchu Szensztackiego od związku ze zgromadzeniem Pallotynów było wiele. Nie uda się zapewne wyliczyć tutaj wszystkich przyczyn; trzeba się więc ograniczyć do najbardziej widocznych.

Pierwszą przyczyną, i chyba najistotniejszą, było wytworzenie w Dziele Szensztackim własnej, oryginalnej duchowości, opartej na przymierzu miłości, na „kapitale łask” oraz na związaniu z odrębnym sanktuarium, a więc własnym miejscem kultu. Na tych podstawach oparto własny system wychowania i ascetyki (Organische Aszese).

Prowadziło to z kolei do szybkiego i dynamicznego rozwoju oraz rozrostu organizacyjnego. Powstawały coraz to nowe ligi, związki oraz instytuty wraz z rozlicznymi rozgałęzieniami. Obejmowały one stopniowo prawie całe życie Kościoła, najpierw w Niemczech, a następnie – chociaż w mniejszym zakresie i zasięgu – także w innych krajach. Dla tych powstających instytucji zbudowano osobną wielką centralę Ruchu w Szensztat, domy rekolekcyjne i szkoleniowe itp. W ten sposób zaistniał odrębny ośrodek organizacji Dzieła w obrębie zgromadzenia Pallotynów. Ośrodek ten umacniał się organizacyjnie, wzrastał w liczbę członków oraz stałych kadrowych pracowników, umacniając przez to swoją samodzielność i coraz większą niezależność w stosunku do władzy przełożonych zgromadzenia Pallotynów.

W ten sposób ukształtował się w obrębie zgromadzenia pallotyńskiego nowy organizm, z odrębną własną duchowością. Wprawdzie wizytacja apostolska, przeprowadzona przez jezuitę o. S. Trompa, usiłowała na nowo podporządkować i mocniej związać Ruch ze zgromadzeniem Pallotynów, ale był to już zabieg spóźniony; a zastosowane przez wizytatora środki zaradcze o charakterze głównie represyjnym okazały się nieskuteczne. Najbardziej fatalnym środkiem stało się odsunięcie ks. J. Kentenicha od kierownictwa Ruchu. Na skutek tego kroku wszystkie instytuty szensztackie obciążyły winą za taki stan rzeczy zgromadzenie Pallotynów. Wytworzeniu się takiego przekonania sprzyjał fakt odesłania ks. J. Kentenicha do domu pallotyńskiego w USA.

W ciągu czternastoletniego odosobnienia ks. J. Kentenicha narastały duże zmiany w Kościele. Rozpoczęły się przygotowania do Soboru, a następnie, w toku obrad soborowych, zmieniały się poglądy na obraz i rolę Kościoła, a zwłaszcza władzy kościelnej. Do głosu doszły poglądy o potrzebie decentralizacji władzy papieskiej na rzecz wzmocnienia roli Kościołów lokalnych oraz władzy biskupów. W tym kontekście biskupi niemieccy, wśród których było dużo zwolenników Szensztatu, coraz śmielej zaczęli interweniować w Kurii Rzymskiej w sprawie rozluźnienia zależności Dzieła od zgromadzenia Pallotynów. Zaczęło się to na większą skalę od roku 1957. W tej sprawie zaważył zapewne najwięcej fakt, że stosunkowo duże grupy księży diecezjalnych oraz najgorliwszych i najaktywniejszych ludzi świeckich należały do różnych zrzeszeń szensztackich. Tak więc uniezależnienie Dzieła Szensztackiego od zgromadzenia Pallotynów leżało jakoś w interesie biskupów. Nic też dziwnego, że w lutym 1964 r., a więc w końcowej fazie obrad soborowych, wszyscy biskupi podobno jednomyślnie na konferencji w Hofheim am Taunus opowiedzieli się za usamodzielnieniem, czyli za uniezależnieniem Dzieła Szensztackiego od zgromadzenia Pallotynów. Pod naciskiem biskupów Stolica Święta zarządziła odłączenie Dzieła (4 X 1964), a papież Paweł VI potwierdził tę decyzję i powiadomił o tym generała Pallotynów w liście z dnia 6 stycznia 1965 roku. W ten sposób zamknięty został wielki rozdział historii obydwu zainteresowanych instytucji. Dla jednej i drugiej strony rozpoczęły się duże kłopoty, a nawet spory, gdy chodzi o podział dotychczas wspólnej własności Jeszcze boleśniejsze były decyzje dotyczące przynależności członków. Spory te nie zostały jeszcze całkowicie zakończone, pomimo upływu już prawie 25 lat. Niektóre rany spowodowane rozdziałem krwawią jeszcze nadal. Wydaje się jednak, że po okresie oskarżeń i wzajemnej nieufności, nadejść musi czas wzajemnego porozumienia w służbie dla nadrzędnej sprawy – katolickiego apostolstwa.

Na szczególniejszą uwagę zasługuje pogląd papieża Pawła VI – zawarty we wspomnianym już Liście z dnia 6 stycznia 1965 – na temat odłączenia Dzieła Szensztackiego

Otóż zaskakującą treść zawiera już pierwsze zdanie oraz cały akapit tego listu, w którym Paweł VI dziękuje Stowarzyszeniu i wyraża nawet zadowolenie z tego powodu, że: „Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego, rezygnując z kierownictwa Dzieła Szensztackiego, postanowiło rozstrzygnąć długotrwałą i trudną sprawę”. Z kolei w drugim akapicie tegoż listu Papież stwierdza ponownie: „Zdajemy sobie sprawę, jak było ciężko Tobie (generałowi) i Twoim współbraciom wyrzec się Dzieła, które powstało i rozwinęło się w łonie Twojego Stowarzyszenia za sprawą ks. J. Kentenicha...”. I dodaje Papież jeszcze: „Jesteśmy o tym przekonani, że zrzeczenie przez Was podjęte, nie może w żaden sposób wyjść na szkodę Stowarzyszenia”.

Papież Paweł VI stoi więc na stanowisku, że Stowarzyszenie własną decyzją zrzekło się kierownictwa Dziełem Szensztackim. W dalszej treści wspomnianego listu wspomina Papież, że „zaistniały tego rodzaju okoliczności, że oddzielenie stało się koniecznością”. Wynikałoby stąd, że Stowarzyszenie mając na uwadze zaistniałe okoliczności samo postanowiło zrezygnować z kierowniczej roli w Dziele Szensztackim. Takiemu jednak wyjaśnieniu zaprzecza oficjalny dokument ze strony Stowarzyszenia, a mianowicie List okrężny generała Pallotynów ks. W. Möhlera, z dnia 31 października 1965 roku, skierowany po zakończeniu Kapituły Generalnej do wszystkich członków zgromadzenia. W Liście tym powiedziano wyraźnie, że odłączenie Ruchu Szensztackiego nastąpiło „decyzją Stolicy Świętej” („decisione S. Sedis separatum est”).
Do sprawy tej „decyzji” List wielokrotnie powraca.

Skądże więc wzięła się tak wielka różnica w oficjalnych dokumentach w sprawie bezpośredniej przyczyny oddzielenia Ruchu? Nie można przypuszczać, ażeby generalny przełożony, piszący oficjalny list do członków, w sprawie publicznie i powszechnie znanej członkom, mógł nie wiedzieć o dobrowolnym zrzeczeniu się kierownictwa Ruchu, podjętym przez jakieś podrzędne ogniwo władzy zgromadzenia pallotyńskiego. Pozostaje więc tylko taka możliwość, że jakiś usłużny urzędnik Kurii Rzymskiej, przygotowujący tekst listu papieskiego, chcąc ułatwić Pallotynom przyjęcie do wiadomości przykrego faktu odłączenia, przypisał odłączenie dobrowolnej decyzji władzy zgromadzenia Pallotynów. Cała treść listu papieskiego potwierdza takie przypuszczenie, gdyż Papież wyraźnie zmierza do uspokojenia umysłów w zgromadzeniu Pallotynów, wzburzonych nieoczekiwaną i niepopularną decyzją Stolicy Świętej. O fakcie i dacie podjęcia takiej decyzji przez Stolicę Świętą informują źródła szensztackie, jak i oficjalne dokumenty pallotyńskie.

Tak więc decyzją Stolicy Świętej, a nie decyzją zgromadzenia Pallotynów, zakończył się długi i bolesny dla obu stron okres napięć i wzajemnych oskarżeń oraz sporów, które niewątpliwie wpływały niekorzystnie na ich właściwą działalność apostolską oraz na poczucie posłannictwa w Kościele i w świecie. Biorąc pod uwagę splot bardzo wielu przyczyn i okoliczności sporu, należy przyznać, że decyzja Stolicy Świętej była konieczna i odpowiadała większemu dobru Kościoła oraz obu stron, uwikłanych w tym konflikcie.

*****

Patrząc obecnie na te wydarzenia już z dystansu trzeciego dziesięciolecia, można bez wątpienia stwierdzić, że decyzja odłączenia nie tylko że definitywnie zamykała przykry ale i wspaniały okres historii obydwu instytucji, a – co ważniejsze – zapoczątkowywała zarysowującą się perspektywę bardziej partnerskiego dialogu i współpracy na przyszłość. Współpraca ta okazuje się być jedynie rozsądną i szczęśliwą alternatywą. Obydwie instytucje są niejako skazane, z racji istniejących jeszcze powiązań miejsc i osób, na wybór alternatywy współpracy w służbie wspólnym ideałom.