Dziś, to jest 9 października 2024, mija rocznica śmierci
:br. Jan Wilczyński (†1981)
br. Wojciech Grobel (†1983)
ks. Jan Kowalski (†1993)
s. Paula Buchwald (†2007)
br. Marian Nowotnik (†2013)
ks. Stanisław Orlikowski (†2021) Wczoraj, to jest 8.10.2024, miała miejsce rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych
W dniu jutrzejszym, to jest 10.10.2024, przypada rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych
PROWINCJA CHRYSTUSA KRÓLAMILEWSKI Aleksander (1959 – 2016), ksiądz diecezjalny, od 1989 pierwszy pallotyn z Ukrainy, pierwszy proboszcz i budowniczy kościoła Matki Bożej Fatimskiej w Dowbyszu, kanonik kapituły łuckiej
Urodził się 5 VIII 1959 w Białej Krynicy k. Radomyśla, w diec. żytomierskiej, w rodzinie Michała i Zofii z d. Arestova. Ojciec wykonywał zawód szklarza, a matka była kierowcą. W niemowlęctwie, razem ze starszym bratem, ochrzciła go babcia z sąsiadką, gdy ojciec był w pracy. „Ojciec bowiem w żaden sposób nie chciał zgodzić się na nasz chrzest”. Do Komunii świętej przystąpił w 1977. Jak sam wspomina: „Pewnego razu babcia powiedziała mi, że wybiera się do kościoła w Kijowie. Pojechałem z nią... zauważyłem spowiadających się ludzi... I wtedy ... powiedziałem do kobiety z naszej wsi, którą zauważyłem w kolejce do konfesjonału, że chcę się wyspowiadać. Znajoma udała się do zakrystii, do której za chwilę poprosiła mnie. ... Jakiś pan przywitał mnie serdecznie i postawił mi kilka katechizmowych pytań. Jedno z nich i moją odpowiedź, z której śmieję się do dziś, zapamiętałem chyba na zawsze. Pytanie brzmiało: „Na czym stoi kościół?” Moja odpowiedź: „Na ziemi”. Mimo fatalnej odpowiedzi dopuszczono mnie do spowiedzi. ... Przy spowiedzi ksiądz „przepytał” mnie jeszcze z pacierza. W czasie Mszy świętej przystąpiłem do Pierwszej Komunii świętej” (Bóg powołuje kogo chce, kiedy chce i skąd chce. Z ks. Aleksandrem Milewskim z Żytomierza rozmawia ks. Jerzy Bohun, KA 1988, nr 11, s. 12).
Studia filozofii i teologii odbył w seminarium duchownym w Rydze, jedynym w czasach sowieckich, które mogło wysyłać neoprezbiterów do parafii w całym Związku Radzieckim (drugie seminarium w Kownie – obsługiwało tereny dawnej archidiec. wileńskiej, czyli Litwę i częściowo Białoruś). W Rydze też 30 XI 1986 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Jānisa Cakulsa, koadiutora administratury apostolskiej w Lipawie.
Po święceniach kapłańskich rozpoczął pracę duszpasterską w Żytomierzu, jako wikariusz w parafii katedralnej. Tu przez ks. Piotra Tarasa SAC i ks. Jana Pałygę SAC zainteresował się Stowarzyszeniem Apostolstwa Katolickiego. Po wielu rozmowach z polskimi pallotynami zdecydował się na wstąpienie do Stowarzyszenia. Po złożeniu przez niego podania z prośbą o przyjęcie do pallotynów, Rada Prowincjalna zdecydowała, że to, co sam zdobył przez wszystkie spotkania i rozmowy z polskimi pallotynami, może zastąpić jego formację nowicjacką. Stał się więc pierwszym pallotynem na Ukrainie. Następnie pojechał do Rzymu, aby przy grobie św. Wincentego Pallottiego, podczas XVI Zebrania Generalnego, złożyć 1 XI 1989 pierwszą konsekrację, na ręce generała Stowarzyszenia ks. Martina Juritscha. Wieczną konsekrację złożył 26 IX 1992 w Dowbyszu, na ręce delegata prowincjała ks. Jana Pałygi.
W 1988 ks. Aleksander zakupił dom na przedmieściu Żytomierza, zwanym „Malowanką”, który był miejscem różnych spotkań i odpoczynku przyjeżdżających z Polski księży, a w przyszłości po rozbudowie, stał się domem Stowarzyszenia; w domu tym zamieszkali od końcu VIII 1990 dwaj pallotyni, którzy przybyli z Polski, ks. Jarosław Olszewski i ks. Stanisław Firut. Ks. Milewski podjął też starania o odbudowę kościoła seminaryjnego, który był zamknięty przez władze sowieckie. To z jego inicjatywy zbierały się najpierw przy tym kościele starsze kobiety, który modliły się o otwarcie świątyni. Kiedy to się stało, doprowadził szybko do oddania do użytku jednej nawy tego kościoła (w 1990 duszpasterstwo przy tym kościele przejął całkowicie ks. Olszewski).
Od Wielkiego Czwartku 12 IV 1990 przeniósł się do Dowbysza, w diec. żytomierskiej, gdzie został pierwszym proboszczem (od sierpnia tr. pracował tu razem z ks. Stanisławem Firutem). W duszpasterstwie pomagały księdzu siostry zakonne. Od początku swego pobytu w Dowbyszu ks. Aleksander pełnił też obowiązki rektora wspólnoty pallotyńskiej. Początkowo w Dowbyszu była mała drewniana kaplica pw. św. Anny. Ks. Milewski rozpoczął budowę kościoła Matki Bożej Fatimskiej. Już 13 X tr. sprowadził tam figurkę MB Fatimskiej (podarowaną przez ks. Stanisława Kuracińskiego, sekretarza ds. misji). Rok później bp żytomierski Jan Purwiński dokonał aktu koronacji figurki. Wśród koncelebransów obecni byli ks. wicegenerał Séamus Freeman i ks. radca generalny ks. Jan Kupka. Budowa kościoła trwała w latach 1991-95 i była prowadzona staraniem parafian, pallotynów i różnych katolickich oraz polonijnych organizacji z zachodniej Europy. Budynek kościoła jest repliką świątyni z Wólki Mlądzkiej. 25 XII 2000 bp Jan Purwiński, ordynariusz diec. kijowsko-żytomierskiej podniósł świątynię do godności diecezjalnego Sanktuarium MB Fatimskiej.
W 1998 ks. Aleksander, na prośbę bpa łuckiego Marcjana Trofimiaka, przez krótki czas pełnił funkcję proboszcza katedry, wikariusza generalnego i kanclerza Kurii Diecezji Łuckiej. W 2001 przeniósł się do Żytomierza, gdzie 13 IX tr. uzyskał nominację na urząd proboszcza parafii katedralnej św. Zofii w Żytomierzu. 5 XII 2002 został rektorem domu na Malowance. Na jego usilne prośby w 2003 ordynariusz diecezji Jan Purwiński, przekazał pallotynom parafię pw. Bożego Miłosierdzia na Malowance, a on sam został tam proboszczem (29 X 2003). W 2007 rozpoczęto w centrum dzielnicy budowę kościoła i domu.
W 2005 ks. Milewski powrócił do Dowbysza. Był teraz duszpasterzem w Tetirce, Bolarce i Dubowcu. W 2007 przeniósł się do Żytomierza i posługiwał ww. punktach duszpasterskich. Od 2010 był proboszczem par. Niepokalanego Poczęcia NMP w Nowym Zawodzie, Bolarce i Dubowcu. 8 XII 2011 obchodził w Nowym Zawodzie jubileusz 25-lecia święceń kapłańskich. Mszy św. przewodniczył bp senior Jan Purwiński, który był jego proboszczem, a potem ordynariuszem. Na uroczystość przybyło wielu współbraci pallotynów pracujących na Ukrainie, duchowieństwo diecezjalne i zakonne oraz delegat prowincjała z Polski, ks. Andrzej Mucha, pracownik Sekretariatu ds. Ewangelizacji Wschodu. Obecni byli parafianie oraz liczne delegacje z parafii, w których przez wiele lat posługiwał jubilat, m.in. z Żytomierza, Dowbysza, Bolarki.
W 2014 skierowany został do Kamiennego Brodu. Był tu od 24 VIII rektorem domu, proboszczem Kamiennego Brodu, Tetirki, Sokołowa i Jabłonnej.
W strukturach Stowarzyszenia należał do Rady Sekretariatu Generalnego ds. Apostolstwa (1993-96), w latach 1995-2000 pełnił funkcję pierwszego (1997-98, 1999-2000) lub drugiego radcy (1995-97, 1998-99) Delegatury MB Fatimskiej na Ukrainie. Był członkiem Komisji Budowlanej przy Delegaturze (nominacja w 2008).
Miał szczególny dar pracy z ministrantami i był dla nich autorytetem. Mobilizował też pierwszych pallotynów z Ukrainy, jednocząc ich wokół siebie. Pociągał ich do siebie szczerością serca, uśmiechem, serdecznością i dobrocią. Był cenionym kaznodzieją oraz znawcą Pisma Świętego. To on był inicjatorem zaproszenia pallotynek na Ukrainę (Żytomierz 1989). Ks. Aleksander, oprócz działalności duszpasterskiej, swoje życiowe powołanie realizował też poprzez prace w gospodarstwie rolnym.
„Możemy zapamiętać Go jako tego, który położył fundamenty pod działalność pallotynów na Ukrainie, jako budowniczego kościoła MB Fatimskiej w Dowbyszu... Był pełen dynamizmu, ale i uczuciowości. Było coś w duchowości ks. Aleksandra, że mocno rozpoczynał, rozgrzewając serca wiernych, by później przenieść się na inne miejsce” (ks. Czesław Parzyszek – podczas Mszy wspólnoty warszawskiej za zmarłego współbrata, 15 IX). A ks. Zenon Hanas przewodnicząc ww. Mszy powiedział o nim w słowie wprowadzającym: „Rzadko bywał w Polsce, gdyż całym sercem zakorzeniony był na Ukrainie. Był człowiekiem Wschodu. Miał gościnne, otwarte serce, w którym nie było żadnego fałszu; zawsze była to prawdziwa twarz. Był człowiekiem wielkiej kultury, zafascynowanym muzyką, literaturą i językiem łacińskim”.
W życiu ks. Aleksandra wiele zmieniło się po śmierci jego matki Zofii, która prowadziła z wielkim oddaniem dom na Malowance. Była ona osobą życzliwą i otwartą na wszystkich księży przyjeżdżających do Żytomierza. Aleksander początkowo nie zważał na choroby serca. Przychodził do szpitala i wracał do pracy. W ostatnich miesiącach i tygodniach życia wiele cierpiał, mając świadomość, że jest to choroba nowotworowa. Zmarł w Kamiennym Brodzie 14 IX 2016, o godz. 10.00 czasu lokalnego (9.00 w Polsce). Uroczystości pogrzebowe odbyły się 16 IX w parafii w Dowbyszu, gdzie ks. Milewski posługiwał jako proboszcz. Mszę świętą koncelebrowało 118 księży z całej Ukrainy i zagranicy pod przewodnictwem Witalija Skomarowskiego, bpa łuckiego i administratora diec. kijowsko-żytomierskiej, Stanisława Szyrokoradiuka OFM, bpa charkowsko-zaporoskiego i Leona Małego, lwowskiego bpa pomocniczego. W homilii pogrzebowej bp Szyrokoradiuk powiedział m.in.: „Ojciec Aleksander był przygotowany na śmierć. 13 września miałem z nim spotkanie. Kilka godzin przed spotkaniem ze mną, był u niego biskup Witalij. Byłem pod wrażeniem, jak ks. Aleksander był spokojny. Pomodliłem się koronką do Bożego Miłosierdzia. Obserwowałem spokój, dojrzałość, przygotowanie. To była szczęśliwa śmierć. Każdy ksiądz jest ekspertem w przygotowaniu do śmierci, jednak samemu czasem ciężko jest się do niej przygotować. Pełen sił, gotowy do pracy – o. Aleksander przyjął wolę Bożą. Wierzę, że jest w niebie i modli się za nas” (cyt. za: Był nie tylko kapłanem, lecz także nauczycielem i przyjacielem – katolicy z Dowbysza o śp. ks. Milewskim, „Słowo Polskie” 2016, 19 IX 2016).
Zarząd Prowincji Chrystusa Króla reprezentował ks. prowincjał Józef Lasak i radcy prowincjalni: ks. Józef Ciupak i ks. Grzegorz Młodawski oraz ks. Andrzej Mucha. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyły liczne siostry zakonne, a wśród nich przedstawicielki Zarządu Prowincjalnego Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego oraz wierni z różnych miast i wsi. Po Mszy świętej podziękowania zmarłemu kapłanowi złożył ks. prowincjał J. Lasak, siostry pallotynki, burmistrz miasta Dowbysz Jurij Domaszyn („Ksiądz Milewski łączył ludzi..., potrafił jednoczyć wszystkich, niezależnie od ich wiary”) i mieszkanka Dowbysza, Walentyna Jusupowa („uczył moich rodziców – a oni mnie, mieszkańców Dowbysza, modlitw i piosenek w języku polskim... dzięki swojej pracy łączył wszystkich Polaków Dowbysza wokół kościoła... [Był] to Człowiek, który pomagał radą, nie bał się trudności, pracy, nie bał się pracować z ludźmi, nie bał się umrzeć!..; ww. wypowiedzi cyt. za: Był nie tylko kapłanem).
Doczesne szczątki ks. Aleksandra spoczęły na terenie przykościelnym w Dowbyszu. Wzruszającym momentem był widok współbraci-kapłanów, dopełniających własnymi rękami ostatniej posługi związanej z pochówkiem ks. Aleksandra, tj. wyniesienia trumny z kościoła, przeniesienia jej do przygotowanego grobu i spuszczenia jej na miejsce przeznaczenia. W ten symboliczny sposób podkreślili, że oddają ziemi pierwsze pallotyńskie ziarno, które obumierając przyniesie swój właściwy plon. Niech jego życie, poświęcenie i ofiara przyniosą obfite owoce dla Kościoła i Stowarzyszenia na Ukrainie.
Fotografie 1-14: Pochodzą ze strony Pomost – Pallotyńskie Dzieło Pomocy dla Katolików na Wschodzie
Oprac.: ks. Stanisław Tylus SAC
Ostatnio zmodyfikowano: 19 września 2016 (uzupełniono 25 października 2016)
Materiały źródłowe
Ks. Andrzej Bafeltowski SAC, Wspomnienie o ks. Aleksandrze Milewskim SAC, cz. 1-2, InfoSAC nr 27 z 20 IX 2016 i nr 28 z 27 IX 2016.
O, mój ojcze atamanie,
Ukraina śpi w najlepsze…
(z pieśni kresowej do słów wiersza Bohdana Zaleskiego)
Poznałem ks. Aleksandra w tajemniczych okolicznościach. Odprawialiśmy rekolekcje w domu nowicjatu w Ząbkowicach Śląskich przed pierwszą profesją. Był rok, bodajże 1988. Mistrz nowicjatu powiadomił nas, że w rekolekcjach będzie uczestniczył ksiądz z Ukrainy. Był to młody, szczupły mężczyzna, niewiele ode mnie starszy. Wtedy nie zwróciłem na niego specjalnej uwagi, bo każdy z nas był skupiony na przeżywaniu rekolekcji. Potem dowiedziałem się, że to był pierwszy pallotyn z Ukrainy.
Drugi raz poznaliśmy się bliżej w Ołtarzewie w 1990 roku. Byłem już po piątym roku i latem odbywałem dyżur w seminarium. Wzywa mnie prefekt i wyznacza nietypową pracę. – „Jest tu ksiądz i architekt z Ukrainy. Ty znasz Warszawę, pokażesz im zabytkowe kościoły”. Więc cały upalny dzień łaziłem z tymi gośćmi po Starówce. Ksiądz przedstawił się, że ma na imię Sasza, to znaczy Aleksander. Na koniec dnia Sasza mówi do mnie – „To ja cię zapraszam do nas, do Żytomierza. My tam remontujemy stary kościół, a tam nie ma innych zabytkowych kościołów w okolicy”. Podałem mu swoje dane i pożegnaliśmy się. Nie wierzyłem jednak, że coś z tego wyjdzie. Gdzieś w połowie października otrzymuję od ks. Rudzińskiego list z zaproszeniem. Już wtedy przygotowywałem się do pracy w Związku Radzieckim. Marzyłem o wyjeździe do Kazachstanu, śladem ks. Bukowińskiego. Taki wyjazd może być przygotowaniem do misji. Zgłaszam się do rektora, ks. Kazimierza Czulaka. – „Mogę cię zwolnić na czas ferii świątecznych”.
Pojechałem więc do Żytomierza na Boże Narodzenie, ale tam już Saszy nie zastałem. Aleksander był w Dowbyszu – małej miejscowości 60 km od Żytomierza, zwanego Warszawą Żytomierszczyzny. Tam rozpoczął budowę nowego kościoła, który miał być poświęcony Matce Bożej Fatimskiej. Ks. Jarosław Olszewski – pracujący od kilku miesięcy w Żytomierzu – zabrał mnie po wigilii na Pasterkę do Nowego Zawodu. – „Tu przenocujesz w zakrystii, a następnego dnia przyjedzie tu Aleksander odprawić Mszę w Boże Narodzenie. Wtedy zabierze cię do Dowbysza”. Niestety następnego dnia nikt nie przyjechał. Udzieliłem Komunii Świętej kilkunastu babciom zgromadzonym w kościele i jakąś ciężarówką pojechałem do głównej drogi. Tam na skrzyżowaniu stał milicjant i zatrzymał autobus jadący do Dowbysza. Tak to w Boże Narodzenie znalazłem Aleksandra na gospodarstwie parafialnym. Powitał mnie serdecznie i wytłumaczył zaraz – „Brat, maszyna się zepsuła i nie miałem czym przyjechać”.
W Dowbyszu była wtedy tylko kaplica sklecona z desek, której sufit był pokryty folią. Gdy ludzie tłumnie przyszli na Mszę świętą, para skraplała się na tej folii i woda jak deszcz kapała na głowy. Trzeba było uważać przy rozdawaniu Komunii Świętej, żeby woda nie kapnęła do puszki. Po Mszy Świętej ks. Aleksander wybierał się na kolędę. Zaprzągł konia do sań i zaprosił mnie oraz trzy siostry Sługi Jezusa, by mu towarzyszyć. W drodze opowiadał, jak to będąc w Polsce zakupił w Zakopanem dzwonki do końskiej uprzęży. Potem przedstawił to w rozliczeniu do Sekretariatu Misyjnego w Ząbkach, czym wprawił ks. Kuracińskiego w zdziwienie. Tłumaczył się wtedy tak – „Jedni kupują na cele apostolskie magnetofony czy rzutniki, a ja kupiłem uprząż. Jak ludzie usłyszą dzwonki przy uprzęży, to z jeszcze większym respektem będą się odnosić do księdza”. Kolęda trwała do późnej nocy.
Aleksander był typem wiejskiego proboszcza. Potrafił mówić ciekawe kazania, a zaraz po Mszy ściągał sutannę, zakładał gumowce i szedł na gospodarstwo wyrzucać gnój. Ja, mieszczuch ze stolicy, tego nie rozumiałem, nieraz złościłem się na to duszpasterstwo, ale ludzie miejscowi to sobie cenili i nawet chcieli wybrać Saszę na głowę kołchozu. Posiadał on w sobie coś z ukraińskiego kozaka, ale też i polskiego „szlachcica, który na zagrodzie równy wojewodzie”.
Wtedy wróciłem do Polski utwierdzając się w tym, że trzeba ewangelizować w miastach ZSRR, które są mocno zateizowane, że raczej nie będę pracować na radzieckiej wsi.
Wypadki jednak potoczyły się niezupełnie według moich planów. Po święceniach zamiast na Kazachstan trafiłem na Ukrainę i to właśnie do Żytomierza. A na dodatek miałem często zastępować ks. Aleksandra w Dowbyszu i Nowym Zawodzie.
Cz. 2.
Wyhowskiego szablą krzywą
Mała bawi się dziecina.
Ty Kozacze śpisz leniwo,
Płacze Matka-Ukraina.
(z pieśni kresowej, druga strofa)
Trzeci raz spotkałem ks. Aleksandra w Żytomierzu w domu na Malowance, w historycznym momencie. 23 VIII 1991 wjechałem jeszcze do Związku Radzieckiego, przekraczając granicę w Brześciu. Dzień później Ukraina ogłosiła niezależność (w książce ks. Jana Pałygi pt. Powrót do korzeni. Pallotyni i pallotynki na Ukrainie i Białorusi, Ząbki 2005, jest mylnie podane, że przyjechałem w 1992).
Miałem rozpocząć pracę jako wikariusz w katedrze żytomierskiej i jednocześnie pomagać księdzu Jarosławowi Olszewskiemu w kościele seminaryjnym (to obecnie kościół św. Jana z Dukli, przy którym kiedyś w czasach carskich było seminarium).
Przywiózł mnie busem ks. Andrzej Narwojsz SAC z Sekretariatu Misyjnego. Przywieźliśmy ze sobą naturalnej wielkości figurę Matki Bożej Fatimskiej przeznaczoną do parafii w Dowbyszu, gdzie proboszczem był od roku ks. Aleksander. Pomagał mu ks. Stanisław Firut SAC, który wkrótce został proboszczem w Kamiennym Brodzie. Przełożonym całej czwórki pallotyńskiej był ks. Jarosław, ale wszyscy liczyliśmy się ze zdaniem Aleksandra, który był najstarszy, no i przede wszystkim był miejscowy.
Zaraz chyba na drugi dzień Aleksander przyjechał z Dowbysza. Przywitał się ze mną i przypomniał, że tu będę miał swoje misje, a nie w Kazachstanie. Zdecydował też, że figura pozostanie na Malowance, bo tam w drewnianej kaplicy nie ma warunków do jej wystawienia. Tak więc przez kilka miesięcy mieszkałem z Matką Bożą w jednym pokoju.
Chciałem poznać trochę Żytomierz. Był wtedy na wakacjach kleryk Paweł Husakowski pochodzący z Żytomierza. On zaproponował, że mnie oprowadzi. Aleksander pożyczył mi swój samochód – takie stare Żiguli – i pojechaliśmy na stary cmentarz katolicki. Gdy po zwiedzeniu cmentarza chciałem ruszyć, samochód nie odpalił. Poprosiłem kierowcę innego samochodu i chętnie się zgodził mnie pociągnąć. Niestety zanim odblokowałem kierownicę, on ruszył i samochód wjechał na wysoki krawężnik rozbijając błotnik. Nieźle rozpoczynam moją misję. Co powie Aleksander? Czy teraz dadzą mi prowadzić inne auto? Ale Aleksander wspaniałomyślnie podarował mi tę stłuczkę. To się naprawi. Tyle, że w oczach współbraci miałem już opinię początkującego kierowcy i dostałem w użytkowanie starą Niwę, którą jeździłem przez następny rok.
Jako starszy współbrat, Aleksander uczył mnie duszpasterstwa. Tak było na przykład z „ruską mszą”. Do kościoła seminaryjnego garnęło się coraz więcej młodzieży. W VIII 1991 grupa 200 osób z Żytomierza była w Częstochowie na Światowych Dniach Młodzieży. Oni potem przyciągali do kościoła następnych. Liturgia odbywała się wtedy w języku polskim. Młodzi, którzy przychodzili z ulicy, nie znali polskiego. Wszyscy wówczas w miastach mówili po rosyjsku. Język ukraiński dopiero był wprowadzany w szkołach i w mediach. Nie było jeszcze żadnych ksiąg liturgicznych ukraińskich. Uznaliśmy, że trzeba wprowadzić niedzielną mszę św. w języku rosyjskim. Ale my, księża z Polski, nie znaliśmy dobrze rosyjskiego. Nikt z nas nie odprawiał po rosyjsku. Jedynym, który się do tego nadawał, był Aleksander. W ustaloną niedzielę ks. Jarosław ogłosił w kościele seminaryjnym, że będzie msza św. w języku rosyjskim, którą odprawi ks. Aleksander. Ludzie zaciekawili się, co to będzie ta „ruska msza”. Nie znaliśmy żadnych śpiewów rosyjskich, więc schola przygotowała kanony z Taize w różnych językach. Ks. Aleksander przyjechał specjalnie z Dowbysza i odprawił pierwszą mszę. Miał przyjechać za tydzień, ale dzwoni na godzinę przede mszą, że nie przyjedzie, bo ma coś ważnego w parafii. Co robić? Poprosiłem organistkę, żeby zaznaczyła akcenty w mszale rosyjskim i w Ewangelii, i jakoś odprawiłem tę mszę świętą. Wieczorem dzwoni Sasza i pyta – Odprawiłeś? – Tak – odpowiadam. – To ja już nie muszę przyjeżdżać. Dacie sobie radę. I tak zacząłem odprawiać „ruską mszę”, która przetrwała kilka lat, nawet po przejęciu kościoła przez ojców bernardynów, póki nie wszedł do liturgii powszechnie język ukraiński.
Wspominam też ze wzruszeniem dom na Malowance. Aleksander kupił go od jakiejś kazachskiej kobiety pod koniec lat osiemdziesiątych. Dom jest na samym krańcu osiedla, które kiedyś było wsią zamieszkałą przez Polaków. Dom graniczy z sosnowym lasem, gdzie można było nawet zbierać grzyby. Jest więc wspaniałym miejscem na pallotyńskie ustronie. Mieszkał tam od 1990 ks. Jarosław Olszewski SAC jako rektor, a po roku ja dołączyłem. W 1992 ks. Jarosław przeszedł do Sarn i ja zostałem sam na Malowance. Oficjalnie właścicielką była mama ks. Aleksandra – pani Zosia, która była naszą gospodynią. Gotowała wspaniałe gołąbki i zawijance (tzn. zrazy zawijane), ale czasami przypłacałem to rozstrojem żołądka. Próbowałem wywalczyć normalną toaletę, bo wtedy trzeba było chodzić za potrzebą do sławojki. A przecież na Malowankę przyjeżdżali różni goście, księża pallotyni z Polski, a nawet biskupi. Pani Zosia zaś myślała, że to będzie spokojna plebania i nie chciała niczego zmieniać. Dawała więc do zrozumienia, kto tu jest chaziajin. Wtedy przyjeżdżał Aleksander, żeby nas pogodzić. Dom zaś na Malowance stał się pierwszym domem pallotynów erygowanym na Ukrainie.
Wspomnienie o Biłohirii, InfoSAC nr 29 z 4 X 2016 i nr 31 z 18 X 2016
Na prośbę współbraci, którzy czytali moje wspomnienia o ks. Aleksandrze Milewskim, postanowiłem opisać jeszcze kilka epizodów z Ukrainy.
Z Biłohirią to było tak: Po dwóch latach pracy na Ukrainie byłem gotowy ruszać na wschód. Sytuacja w Żytomierzu była trudna. Od 1992 mieliśmy wprawdzie erygowany dom na Malowance, ale biskup Jan Purwiński nie zgadzał się na założenie tu parafii. Mówił do mnie – Wy, pallotyni, jesteście prężnym zgromadzeniem. Powinniście zakładać parafie w Połtawie albo w Ługańsku. Tam nie ma księży. W tym czasie nasz prowincjał prowadził rozmowy z biskupem Janem Olszańskim z diecezji w Kamieńcu Podolskim, która obejmowała całe południe Ukrainy aż po Krym. Mieliśmy zaproszenie od ks. Hoppe do Odessy. Było to wielkie miasto, gdzie pracowali już księża salezjanie, ale pojawiła się możliwość odzyskania przedwojennej parafii św. Klemensa. Poza tym były względy historyczne. W Odessie urodził się i mieszkał ks. Stanisław Szulmiński – pallotyński męczennik wschodu. Biskup Olszański dał jednak warunek, by obok parafii w Odessie wziąć jeszcze inną parafię w diecezji. Dał nam do wyboru dwie: Horodenkę z ruinami kościoła lub Biłohirię z kościołem i klasztorem jeszcze nieodzyskanym. Obie miejscowości w obwodzie chmielnickim.
Któregoś upalnego dnia przyjechali na Malowankę: ksiądz prowincjał Mieczysław Olech, ks. Stanisław Kuraciński i ksiądz delegat Franciszek Gomułczak. – Teraz jedziesz na urlop, a od września zostaniesz proboszczem w Biłohirii – zakomunikował mi ksiądz prowincjał – Dołączy do ciebie ks. Tomasz Mioduszewski, a za rok będziesz mógł ruszyć do Odessy. Dom na Malowance pozostanie jako dom delegatury. –Poczułem się jak Abraham, któremu aniołowie przynieśli wiadomość, że będzie miał syna.
A więc zamiast na wschód wracam na zachód. Trochę ze smutkiem żegnałem się z Żytomierzem. Wierzyłem, że Pan Bóg poprowadzi rozpoczęte dzieła i przewidzi następnych pallotynów w tym miejscu.
W drodze do Polski zajechałem jeszcze do Biłohirii. Jest to mała miejscowość położona nad Horyniem, na granicy Wołynia i Podola. Stara polska nazwa to Lachowce. Po wojnie polsko-bolszewickiej miasteczko znalazło się po stronie Rosji sowieckiej przemianowane na Biłohirię. Był tu kościół i klasztor dominikański z XVII w. Gdy przyjechałem do Biłohirii, zastałem kościół w opłakanym stanie. Był przerobiony na kino. W nawie głównej stały jeszcze ławki, a w prezbiterium był ustawiony ekran. W klasztorze urzędowały komisja wojskowa, straż pożarna, milicja i drukarnia. Miałem zamieszkać w dwóch pomieszczeniach oddanych przez milicję. Proboszcz z sąsiedniego Izasławia, ks. Krzysztof z Polski, który dojeżdżał tu z posługą duszpasterską, pokazał mi prowizoryczną kaplicę w bocznej nawie. – Na mszę przychodzi około 20 osób.
Cz. 2
Przyjechałem do Biłohirii na początku września 1993. Zatrzymałem się w klasztorze, gdzie dwa pomieszczenia oddała milicja. Miałem też do dyspozycji dwa duże garaże po straży pożarnej. Pozostała część klasztoru zajęta była przez komisję wojskową ds. uzupełnień oraz przez drukarnię. Parafianki przyniosły mi wiadro i miskę, żebym miał się w czym umyć. Proboszcz z Izasławia przywiózł wcześniej łóżko i szafę, bo jedynymi sprzętami, które pozostały po poprzednich właścicielach były krzesła i stół. Do toalety chodziłem do pobliskiego komisariatu milicji. Musiałem zameldować w okienku – „Ja w toaliet”.
Już na drugi dzień znaliśmy się z dyżurnym milicjantem na tyle, że chciał mnie częstować samogonem. Mówiłem wtedy, że religia mi nie pozwala i jakoś udawało się wybronić.
W pierwszą niedzielę nastąpiło uroczyste przekazanie parafii. Mszy świętej przewodniczył o. Stanisław Szyrokoradiuk OFM – dziekan z Połonnego (obecnie biskup charkowsko-zaporoski), a koncelebrowali: ks. wiceprowincjał Henryk Kietliński SAC, ks. Krzysztof Krawczak – dotychczasowy proboszcz dojeżdżający z Izasławia, ks. Jarosław Olszewski SAC z Żytomierza, ks. Jerzy Błaszczak SAC – odpowiedzialny za pallotyński Pomost i ja. Na tę okazję ks. Jarosław zorganizował cały autokar parafian z Żytomierza, którzy stanowili większą część wszystkich uczestników. Niestety, ks. Tomasz Mioduszewski SAC, który miał być razem ze mną, pozostał jeszcze w Dowbyszu, bo tam miał prowadzić rekolekcje. Goście zjedli obiad i rozjechali się. Zostałem sam w tym zrujnowanym klasztorze. Wszedłem na wieżę kościoła i ze zdumieniem spostrzegłem, że brakuje ok. 5 metrów blachy na dachu. Czy górale, którzy kryli dach blachą jeszcze na polecenie księdza dziekana, nie dokończyli roboty, czy raczej komuś ta blacha była bardzo potrzebna?
A więc pierwsze, co należało zrobić, to dokończyć krycie dachu kościoła, drugie to ogrodzić teren, by zabezpieczyć się przed chętnymi na resztę dachu. Pojechałem do Żytomierza. Pożyczyłem przyczepkę z Malowanki i umówiłem dwóch parafian na prace remontowe w Biłohirii. Pojechałem do Dowbysza i od ks. Aleksandra wyprosiłem blachę na dach. Wszystko oczywiście bez pieniędzy, bo jak zwykle w takich przedsięwzięciach o pieniądzach mówi się na końcu. Były ogromne trudności z benzyną. Na szczęście żona naczelnika komisariatu milicji była katoliczką i jako kierowniczka bazy paliw „zorganizowała” dla mnie kanister benzyny.
Jak wspomniałem, komisariat znajdował się w sąsiedztwie klasztoru i kilka pomieszczeń było wykorzystywanych jeszcze niedawno przez drogówkę. Było tam założone centralne ogrzewanie zasilane z kotłowni komisariatu. Udałem się do naczelnika, by wynegocjować ogrzewanie tych kilku pomieszczeń jeszcze tej zimy. Naczelnik przyjął mnie serdecznie i stwierdził, że z ogrzewaniem nie będzie problemu. Co do rozliczenia, zaproponował wymianę bezgotówkową. – „My tu potrzebujemy kilka płatów blachy. Wy nam dacie blachę, a my wam będziemy grzać całą zimę”. Zgodziłem się.
Po kilku dniach naczelnik przychodzi do mnie i pyta: – „Nasz samochód na wyjeździe służbowym, a trzeba pojechać do wypadku. Pomoże nam, ojczeńka?” Wziąłem auto i zabrałem naczelnika ze śledczym. Podjeżdżamy do miejsca wypadku. Kombajn potrącił motocyklistę. Okazuje się, że pogotowie zabrało go z lekkimi obrażeniami do miejscowego szpitala. Jedziemy do szpitala.
– „Ja poczekam na was w samochodzie” – byłem w sutannie i nie chciałem się tam pokazywać. – „Niech ksiądz idzie z nami” – namawia mnie naczelnik. Prowadzi mnie jednak nie na salę, tylko do gabinetu lekarza. W drzwiach gabinetu wita mnie słusznej postawy lekarz i mówi po polsku: „Jestem pan Winiarski” – przyznaje się do polskiego pochodzenia. Idzie do szafki i wyciąga butelkę samogonu oraz jedną szklankę. Na tę okazję trzeba wypić. Już nalewa naczelnikowi. Ten wychyla szklanicę i kilka kropel strząsa na posadzkę. – „To za spotkanie” – nalewa znowu tę samą szklankę i podaje mi. – „Ja za kierownicą. Nie mogę”. – „Wy z nami, to możecie” – potwierdza śledczy. Tak to zapoznałem śmietankę inteligencji Biłohirii i do dzisiaj nie wiem, czy to nie było ukartowane?
Następnego dnia po zapoznaniu przychodzą naczelnik ze śledczym i chcą mi coś pokazać. Prowadzą mnie do drzwi z boku kościoła. Naczelnik otwiera swoim kluczem. Za drzwiami są schody prowadzące w dół. Schodzimy do podziemi. Naczelnik zapala światło, a w krypcie znajduje się milicyjna strzelnica. Wyjmuje z kieszeni pistolet i podaje – „Choczesz, strielaj!”
„Jestem duchownym i nie strzelam z broni. A to jest teraz świątynia i tu nie będzie strzelania. Musicie to jak najszybciej uporządkować”. Nie wiem skąd u mnie wzięła się taka stanowczość, że nawet oni się zmieszali i naczelnik obiecał do Nowego Roku strzelnicę zlikwidować. Potem dowiedziałem się od parafian, że w czasach stalinowskich w klasztorze było więzienie i w podziemiach torturowano i zabijano więźniów.
