Dziś, to jest 28 marca 2023, mija rocznica śmierci
:br. Tadeusz Kwiecień (†1995) Wczoraj, to jest 27.03.2023, miała miejsce rocznica śmierci:
ks. Wilhelm Whitmee (†1909)
W dniu jutrzejszym, to jest 29.03.2023, przypada rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych
HADZIEWICZ Witold (1906 – 1989), ksiądz, działacz harcerski, wychowawca Karola Wojtyły, duszpasterz Polaków na Bukowinie, prefekt Collegium Marianum, rekolekcjonistaUrodził się 16 IX 1906 w Zdołbunowie, w parafii Tajkury, w diecezji łucko-żytomierskiej. Był synem maszynisty kolejowego Józefa i Marii z d. Marusz. Witold i jego siostra Irena używali formy nazwiska Hadziewicz, natomiast ich rodzice i reszta rodzeństwa pozostali przy nazwisku Hadzewicz. Sakrament bierzmowania przyjął 29 VI 1921 w Zdołbunowie. W 20. latach związał się z wojskiem, zdobywając tam potrzebne przygotowanie i wykształcenie. Od 8 IX 1926 uzupełniał naukę w Collegium Marianum w Wadowicach, którą zakończył maturą w VII 1928. W tym też roku wstąpił do stowarzyszenia. Strój pallotyński przyjął 15 VIII 1928 w Ołtarzewie z rąk ks. Wojciecha Turowskiego. Tam też odbywał studia filozofii (1929-31), a następnie teologii w seminarium metropolitalnym w Warszawie (1931-32) i Sucharach (1932-36). Pierwszą profesję złożył 15 VIII 1930 w Ołtarzewie na ręce ks. Turowskiego, a wieczną 4 lata później w Sucharach. Należał do ruchu Apostolat Pojednania, założonego przez ks. S. Szulmińskiego, przygotowującego kandydatów do bezpośredniej pracy wśród prawosławnych i w tym celu był gotowy do przejścia na obrządek wschodni (drugim pallotynem należącym do tego ruchu był ks. Stanisław Czapla). Święcenia kapłańskie otrzymał 28 VII 1935 w Gnieźnie z rąk bpa Antoniego Laubitza, sufragana gnieźnieńskiego. Mszę prymicyjną w rodzinnej parafii w Zdołbunowie odprawił 15 VIII.
Początkowo był duszpasterzem i kierownikiem organizacji młodzieżowych w mieście Wadowice oraz w okolicach (od VII 1936). Był wspaniałym przewodnikiem i przyjacielem młodych. Jego wychowankiem był młody Karol Wojtyła. Tym faktem szczycił się później, a papież Jan Paweł II przyjął go w Watykanie z miłością i wdzięcznością. W Wadowicach ks. Witold pełnił funkcję podharcmistrza w komendzie hufca. W 1937 razem z ks. Szulmińskim i ks. Antonim Marylskim odbył podróż na Wołyń, badając możliwość powrotu prawosławnych Polaków (niegdyś zrusyfikowanych) na obrządek łaciński. Na początku kampanii wrześniowej wraz z żołnierzami dostał się do Przemyśla, a stąd udał się do rodzinnego Zdołbunowa. W początkach listopada zdecydował się na przedostanie do Rumunii. Przebrany za handlarza, poprzez Lwów, Kołomyję i Śniatyn dotarł do granicy sowiecko-rumuńskiej. Po przekroczeniu rzeki Prut przez dwa tygodnie przebywał w areszcie, był sądzony przez wojskowy trybunał i ostatecznie zwolniony. Na prośbę konsulatu polskiego i nuncjusza apostolskiego w Bukareszcie objął opieką duszpasterską rodaków na Bukowinie w Rumunii. Tam od XI 1939 do 19 III 1946 niezwykle ofiarnie duszpasterzował zarówno wśród Polaków, jak i katolickich Rumunów w Dunawcu (ok. 5000 osób). Zamieszkał w Baniłowie n. Seretem (obecnie na Ukrainie). Stąd dojeżdżał do Dawiden, należących do parafii Augustendorf, do Buczyny, Czudyna, Dolnych Piotrowców, Górnych Piotrowców, Laurenki, Nowej Huty i Starej Huty. Oprócz pracy duszpasterskiej organizował także polskie szkoły i spieszył z pomocą materialną; w tej działalności pomagał mu rumuński senator Tytus Czerkawski (†1969), prezes Związku Stowarzyszeń Polskich w Rumunii i Związku Polaków w Rumunii. Ta część pracy skończyła się w VI 1940, po agresji sowieckiej na Bukowinę. Ks. Hadziewicz pracował z wielkim poświęceniem w trudnych warunkach wojny, a po jej zakończeniu jako pełnomocnik rządu polskiego organizował w 1946 repatriację Polaków do kraju. Osiedlili się oni w okolicach Żagania, Zielonej Góry, Nowej Soli, Kożuchowej i k. Piły, zawsze pamiętając o swoim pasterzu.
Powróciwszy do kraju, ks. Witold był krótko proboszczem w Drągowinie (dekanat Lubsko, powiat Żary), a następnie został w VII 1946 skierowany do Reszla na Warmii na stanowisko rektora. W następnych latach był duszpasterzem w Radomiu (od 10 VIII 1948) i Poznaniu (17 I 1949). W VII 1951 został prefektem w kopieckim Collegium Marianum (od 18 IX 1951 pełnił tam funkcję pierwszego radcy domu). Przebywał tam jednak tylko rok, ponieważ gimnazjum zostało rozwiązane przez władze państwowe (3 VII 1952). Wówczas został mianowany rektorem domu i proboszczem w Wałbrzychu (27 VIII 1952). Jako przełożony tworzył rodzinną atmosferę, nacechowaną pokojem i radością. Dzieci i młodzież uczulał na piękno okolicy, organizując zwiedzanie ciekawych zabytków i dając im dobre rady wychowawcze. W tym okresie zgłosił też gotowość wyjazdu na misje (1956-57). Informuje nas o tym jego dokumentacja personalna, jak i list ówczesnego prowincjała ks. Stanisława Czapli, opublikowany w „Wiadomościach Polskiej Prowincji Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego” (O możliwościach pracy na misjach i wśród wychodźstwa, 1957, nr 1, 3-8), w którym podawał nazwiska dobrowolnie zgłaszających się na misje księży i braci oraz cytował ich pisma. Prowincjał sugerował ks. Witoldowi pracę w Afryce Południowej i polecił uczyć się języka angielskiego oraz rozpocząć starania o paszport i wizę do Francji, by tam pod kierunkiem byłego misjonarza pallotyńskiego ks. Bernarda Pawłowskiego uczył się języka Khosa. Ostatecznie z przyczyn politycznych do jego wyjazdu na misje nie doszło. Dekretem prowincjała został włączony do grupy misjonarzy i rekolekcjonistów ludowych z zamieszkaniem w Wałbrzychu (od 23 VI 1958), a od 31 VIII 1960 w Kościelisku. W tej pracy nie szczędził sił ani czasu.
10 V 1967 został duszpasterzem w Celinach, w diecezji siedleckiej, wkładając kapłańskie serce w duchowy i materialny rozwój tej parafii; przyczynił się do wybudowania kościoła (w miejsce drewnianego) i plebanii oraz rozkwitu kultury. Kościół św. Józefa poświęcił 22 V 1977 bp siedlecki Jan Mazur. Na ten moment gotowy był stały marmurowy ołtarz, prezbiterium zostało wyłożone marmurem, założono posadzkę i stacje drogi krzyżowej. Ks. Witold był również spowiednikiem kleryków w WSD w Siedlcach i ojcem duchownym dekanatu. Wszyscy parafianie cenili swego proboszcza za serce, które okazywał wszystkim ludziom. Po 15 latach pracy duszpasterskiej pozostał tam jeszcze jako rezydent, ale i duszpasterz (od 20 VIII 1981). Odszedł z Celin na własną prośbę, uroczyście pożegnany 23 V 1982. Pod koniec życia przebywał w Poznaniu i Otwocku (od 7 X 1988). W Poznaniu 4 VIII 1985 obchodził jubileusz 50-lecia święceń kapłańskich. Wraz z 13 kapłanami sprawował wówczas mszę, a okolicznościowe kazanie wygłosił ks. prowincjał Czesław Parzyszek. Wśród licznych gości byli także Polacy, dawni jego parafianie z Rumunii, wśród których duszpasterzował jubilat w okresie okupacji. Byli oni obecni również na Jasnej Górze, gdzie ks. Witold celebrował kolejny etap swego jubileuszu. W Ołtarzewie swój jubileusz obchodził 3 XII tego roku.
Niemal do ostatniego roku życia był aktywny i bardzo samodzielny. W ostatnich miesiącach szybko postępująca miażdżyca na tle cukrzyczym powodowała u niego stany przedśpiączkowe; do tego dołączył jeszcze bezwład nóg i zanik pamięci. Ofiara eucharystyczna, którą codziennie odprawiał, była dla niego największą radością i najgłębszym przeżyciem w tym trudnym czasie choroby i cierpienia. Zmarł 3 XI 1989 o godz. 11.00 w pallotyńskim domu w Otwocku. Tam też 6 XI odbył się pogrzeb. Przybyli współbracia z wielu wspólnot oraz księża zakonni z różnych domów i księża diecezjalni, a także siostry zakonne i najbliższa rodzina zmarłego. W uroczystościach pogrzebowych wzięła udział duża liczebnie delegacja wiernych z Celin, na czele z proboszczem ks. Mieczysławem Żemojcinem oraz kapłanem diecezjalnym, zaprzyjaźnionym z ks. Witoldem od czasów celińskich. Nowy i piękny kościół wypełnili po brzegi wierni z Otwocka. Ks. Hadziewicz został pochowany na Katolickim Cmentarzu Komunalnym przy ul. M. Andriollego jako pierwszy w nowej kwaterze pallotyńskiej. Długoletniego proboszcza i budowniczego kościoła parafia celińska uczciła 10 XI 1990 wmurowaniem tablicy pamiątkowej w tym kościele. Uroczystościom tym przewodniczył Alojzy Orszulik, siedlecki bp pomocniczy i zastępca sekretarza episkopatu Polski.
Ksiądz Witold był kapłanem żarliwej wiary i gorącej modlitwy. Z dużym skupieniem wewnętrznym sprawował Najświętszą Ofiarę. Gorliwie i odważnie głosił Dobrą Nowinę, jako misjonarz, rekolekcjonista oraz duszpasterz w codziennej i niedzielnej liturgii. Bardzo cierpiał, jeśli ktoś oddalał się od Kościoła i sakramentów. Szczególną miłością otaczał dzieci, młodzież, chorych, samotnych i najstarszych. Kochał stowarzyszenie jak własną rodzinę i naśladował św. Wincentego w posłudze kapłańskiej, chcąc rozpalić wszystkich ludzi miłością apostolską. Odznaczał się dużą kulturą osobistą. Był wrażliwy na potrzeby bliźnich, zwłaszcza cierpiących i skrzywdzonych. Promieniował dobrocią, radosnym usposobieniem, optymizmem i młodzieńczym dynamizmem. Miał poczucie humoru i łatwość nawiązywania kontaktu z ludźmi. Bezgranicznie zaufał Bogu i radośnie służył ludziom. Był znakomitym działaczem harcerskim i wychowawcą. Pracę swą prowadził w duchu zasad Ewangelii, ZHP i Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR). W pracy wykorzystał bogate doświadczenia z okresu swej przynależności do wojska. Był radykalny i konsekwentny w swoich postawach oraz proponowanych ideałach. Stawiając sobie wysokie wymagania, wymagał też od innych.
W zakonie karmelitanek bosych miał siostrę Irenę (Marię Helenę od Najśw. Serc Jezusa i Maryi). W zakonie przeżyła ponad 50 lat, przebywając w klasztorach w Poznaniu, Elblągu, Oświęcimiu (była tu przełożoną podczas najścia na klasztor grupy 7. Żydów z Nowego Jorku – 1989) i Rzeszowie, gdzie zmarła 12 XI 2005.
Fotografia górna: Archiwum Prowincji Chrystusa Króla w Warszawie
Fotografia dolna 1: Okres międzywojenny
Fotografie dolne 2-4: Z Janem Pawłem II. Zdjęcia dolne (1-4) pochodzą ze zbiorów rodzinnych Anny Polnik, siostrzenicy ks. Witolda
Fotografia dolna 5: W Celinach. Od lewej ks. Tadeusz Czulak, ks. Hadziewicz, ks. Stanisław Świerczek, AP 1073,5
Ostatnio zmodyfikowano: 12 stycznia 2015 (uzupełniono 12 października 2016)
Tekst biogramu: Tylus Stanisław, Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013, 209-211
Materiały źródłowe
Czerniowce, 15 grudnia 1939
List ks. Witolda Hadziewicza do ks. radcy generalnego Wojciecha Turowskiego w Rzymie informujący go o swoich wojennych losach i przejściu do Rumunii.
Oryginał: Archiwum Generalne Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Rzymie. Teczka Provinzia Cristo Re. Corrispondenza dal 15 settembre al 30 dicembre 1939.
List na papierze, pisany czarnym atramentem, zawiera 4 strony. W niniejszej publikacji pozostawiono oryginalne słownictwo i styl pisania, ale zmieniono przestarzałe formy wyrazów (np. mię, akuratnie czy rarytase). Znormalizowano stosowanie dużych i małych liter, dostosowując je do obecnych norm (np. Armia Czerwona czy Żyd). Dla ułatwienia lektury listu zastosowano współczesną interpunkcję i wstawiono niezbędne akapity. Rozpisano też występujące skróty i wpisano brakujące wyrazy. Na początku listu ks. Turowski dopisał atramentem: „Otrzymałem 28 XII”.
**********
Czerniowce 15.12.39 r.
Cernanţi
str. Macedonii 1
Przewielebny i Kochany Księże Radco!
Serdeczne „Bóg zapłać” za list i tak szczegółowe informacje o naszej Prowincji. Chociaż smutne, ale nie przeraziłem się nimi, bo byłem przygotowany na jeszcze gorsze. Dzięki Bogu, że chociaż Seminarium i Kopiec został, a reszta „Bóg dał, Bóg wziął, niech będzie imię Boże uwielbione”, a co pocieszające, że wśród członków małe straty. Widoczna opieka Boża i Patronki Stowarzyszenia. Co prawda wojna dopiero zaczęła się i bardzo wiele jeszcze ofiar pociągnie, ale i przyszłość w rękach Bożych.
Jeśli chodzi o moją osobę, to po rekolekcjach, z Warszawy na jeden dzień pojechałem do Zdołbunowa, aby pożegnać się z mamą i bratem, który miał jechać do wojska. Przyjechałem do Zdołbunowa, a na drugi dzień rano rozeszła się pogłoska, że Niemcy napadli [na] Polskę. Starałem się za wszelką cenę wrócić do Wadowic na Kopiec, gdzie miałem pełne wyekwipowanie polowe, aby zgłosić się do 12 p[ułku] p[iechoty], gdzie miałem przyobiecane, że chociaż bez nominacji dowództwo pułku przyjmie mnie na własną rękę. Niestety z 12. pułkiem nie spotkałem się, bo już do Wadowic dojechać nie mogłem. Przyłączyłem się do oddziałów zmotoryzowanych, ale po to, żeby pod gradem bomb, przy ciągłych ucieczkach, kryciach się i maskowaniach nie cofać się w tył. Za Łańcutem samoloty zniszczyły nam zupełnie dwa bataliony. Zostało dwóch poruczników, w tym jeden ranny i coś do jedenastu żołnierzy, a oddział, w którym byłem ani jednego nawet rannego nie miał; ale tego dnia to i nam było bardzo gorąco, tylko widoczna Opatrzność Boża i opieka Matki Najśw. nas z tego piekła wyprowadziła. Gdy flotylla jechała na te dwa bataliony nasza grupa otwarła ogień, dla nieprzyjaciela nieszkodliwy, a my wskazaliśmy im, gdzie znajdujemy się. Całe szczęście, że dowódca kazał ruszyć naprzód. Zaledwie przejechaliśmy paręset metrów, a tu [s. 2] na horyzoncie ukazuje się samolot. Naturalnie starym zwyczajem samochody pod drzewa, a sami do rowów i bruzd. Ledwie ukryliśmy się, patrzymy cała chmara wali wprost na nas. Byliśmy pewni, że i już po nas. Ziemia jękła, w głowie zaszumiało. Skupiłem się, aby jeszcze raz żołnierzom udzielić absolucji. Po chwili warkot odlatujących samolotów milknie. Podnosimy się, wszyscy cali i zdrowi, szukamy śladów bomb. Okazuje się, że to miejsce, co myśmy przedtem zajmowali, zbombardowali. Na odchodne życzymy Niemcom, żeby stale tak robili. Nie długo cieszyliśmy [się], przyszła wieść hiobowa o zniszczeniu dwóch batalionów; konie, ludzie, armaty, wszystko zniszczone. Zabieramy oficera rannego i wśród łun, w milczeniu, pod ochroną nocy docieramy do Przemyśla. W Przemyślu musimy rozstać się, wojsko poszło do twierdzy, mnie z powodu braku odpowiednich dokumentów nie wpuszczono. Poszedłem do klasztoru OO. Reformatów przy samym dworcu. Od pięciu dni po raz pierwszy umyłem się. Odprawiłem Mszę św.; było to 8 września, Narodzenie NMP. Tego dnia odnowiłem ofiarowanie się Najświętszej Dziewicy i jakaś dziwna pewność i spokój mną ogarnął. Czułem wyraźnie, że to co się dzieje jest dla odrodzenia naszej Ojczyzny. Pan Bóg daje rekolekcje. Każdy nalot był głosem wołającym do pokuty i jak skutecznym. Mężczyźni, oficerowie, spowiadając się, rzewnymi łzami zalewali się jak dzieci. Gdy po wielu przygodach przybyłem do Zdołbunowa zastałem masę uciekinierów, zwłaszcza warszawiaków. Było Ministerstwo Poczt i Teleg[rafów], Główna Kom[enda] Policji etc. Siedzieliśmy od świtu w kościele; już od godziny 5 rano kościół był pełen. Jak ludzie żarliwie modlili się, ślubowali poprawę życia, a przecież wśród nich było bardzo wielu takich, co już długie lata do kościoła nie chodzili, co całkiem nie modlili się, a nawet co już pacierza nie umieli z pamięci odmówić. Prosili o książeczki, gdzie jest wydrukowane „Zdrowaś Maryjo”, bo zapomnieli.
[s. 3] Tak byłem zajęty pracą duszpasterską, że już mnie naloty nic nie obchodziły, a zresztą stale pamiętałem o tej prawdzie, że przypadków na świecie nie ma, – więc żadna przypadkowa bomba mnie nie trafi, tylko ta, która mi jest przeznaczona, a przed tą nigdzie nie ucieknę, to też do żadnych schronów nie uciekałem, począwszy od Przemyśla, bo i po co?
Bolszewicy do Zdołbunowa wkroczyli 18 września. Wojsko zachowało się wprost wzorowo, gorzej milicja z miejscowych mętów składająca się. Mieliśmy względną swobodę. Chodziłem cały czas po ulicy w sutannie. Przy końcu października rozpoczęło urzędowanie GPU. Religii nie zaczepiali, ale za to rozmaite pozory przekroczeń szukali w księżach. Roboty w kościele było coraz mniej, a księży okazało się za dużo; wszyscy prefekci, profesorowie seminarium duch[ownego], kuria, kanonicy, ci co byli zaangażowani w pracy rewindykacyjnej, wszystko było pozbawione swego zajęcia. Postanowiłem więc opuścić Polskę. W pierwszych dniach listopada przebrałem się za handlarza. Obładowałem się workami, miałem masło i inne rarytasy raju ojca Stalina. We Lwowie sprzedawałem i miałem z tego nawet niezły dochód, tymczasem wąchałem jakby dalej posunąć się. W czasie tygodnia już przed wyjazdem nie goliłem się, w drodze mi broda jeszcze lepiej urosła, tak że miałem wygląd uprzywilejowanego obywatela Związku Sowieckiego. Ze Lwowa po zakupy masłowe pojechałem do Kołomyi. Na dworcu milicjantowi tak wydałem się prawowiernym, że nawet nie żądał dokumentów. W Kołomyi też jakiś czas pobyłem, aż dowiedziałem się o człowieku zaufania mieszkającym w Śniatyniu. Do Śniatynia jechałem autobusem wśród licznego grona uprzywilejowanych, jako swój między swoimi. W Śniatyniu wysiadłem na rynku i pobiegłem do wskazanego miejsca. Ten pan niestety mi nic poradzić nie mógł, bo wskazany przez niego przewodnik został akurat aresztowany. Całe szczęście, ze znalazłem studenta, [s. 4] co miał starą austriacką mapę wojskową. Wyuczyłem się mapą na pamięć i poszedłem handlować. Handlowałem wszystko, i zboże i masło i kapustę, chociaż nic nie kupowałem, a jednak do granicy posuwałem się. Jakichś trzy kilometry przed granicą przyczepił się młody Żyd z czerwoną kokardą na klapie, z jeszcze jednym Ukraińcem. Żyd zaczął chwalić się, że jest na służbie Czerwonej Armii, że teraz czasy dobre nastały etc. Potem zwraca się do mnie i powiada: »Ja wiem, że wy jesteście mojżeszowej wiary; ja też [jestem], to jest dobra wiara«. Naturalnie, hamując się, by nie parsknąć odpowiedziałem: »A jakże, ja też wierzę w Mojżesza« i wyrzekłem parę mądrych zdań o „naszej” wierze. Wtedy Żyd do mnie: »Ja wiem, że wy chcecie przejść granicę, ja was przeprowadzę«. Już chciałem z nim ubijać targ za wiele poprowadzi, ale jak sobie pomyślałem, że może [mnie] zaprowadzić do Żydów przy granicy mieszkających, a ci zaczną mówić po żydowsku, no i wsiąknę z kretesem, bo dotychczas mówiliśmy w języku ukraińskim. Podziękowałem Żydowi, na odczepne dałem złotego i powiedziałem, że »Nie myślę za żadną granicę przechodzić, bo mi i tu dobrze, tylko chcę kupić miodu«, a wiedziałem, że jakie 400 m[e]tr[ów] od granicy jeden gospodarz Polak ma pole, więc poszedłem handlować. Gospodarzowi przyznałem się, że jestem przebranym księdzem i że chcę przejść granicę. I znowu miałem szczęście, bo okazało się, że ja stale szedłem za patrolem. U gospodarza przeczekałem, aż patrol wrócił od granicy i poszedł do placówki, a ja tymczasem chyłkiem pobiegłem w kierunku granicy. Rozebrałem się, przeszedłem Prut i już byłem w Rumunii.
Reszta już głupstwo, przesiedziałem dwa tygodnie w areszcie, potem byłem postawiony przed trybunałem wojskowym za nielegalne przekroczenie granicy. Zwolniony, zabrałem się do roboty. Jest tu brak wielki polskich księży; ksiądz nuncjusz kogo złapie, to zaraz zaprzęga do roboty. Mnie konsulat polski w Czerniowcach „zarekwirował”, bo tu na Bukowinie na gwałt trzeba dziesięciu polskich księży. Mówiłem p[anu] konsulowi, że ja jako zakonnik nie mogę o sobie decydować, przynajmniej na dłuższy czas. Ale teraz już wszystko prawnie załatwione. Mam otrzymać placówkę polską, gdzie już od 35 lat nie ma księdza. Ministerstwo Wyznań już dało swoje zezwolenie, władza moja już też, biskup miejscowy również. Dziś wnieśliśmy podanie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o pozwolenie na pobyt w pasie granicznym. Dziękuję za dobre chęci wspomożenia mnie. Dziękować Bogu, daję sobie sam radę i we wszystko już jestem za[o]patrzony, nawet w brewiarz, bo swój musiałem zostawić w Polsce.
Kochanemu Księdzu Generałowi, Księdzu Radcy, w ogóle wszystkim życzę wiele łask od Bożej Dzieciny. Ks. Witold H[adziewicz].
[s. 2, dopisek z boku listu] P.S. List od Ks[iędza] Radcy otrzymałem 15.12.39 r. i zaraz zaczął odpisywać, ale wciąż były przeszkody i skończyłem dopiero dziś, t.j. 20.12.39 r. O jedną rzecz bym tylko prosił, mianowicie nauki rekolekcyjne na tem[at] Świętość w życiu codziennym. Jeszcze raz wszystkich jak najserdeczniej pozdrawiam. Ks. Witold.
[s. 3, dopisek z boku listu] Biskupom pałace, seminaria, klasztory (oprócz szpitali i w niektórych miejscowościach szkół) bolszewicy skonfiskowali. Ks[iądz] bisk[up] Bukraba postradał zmysły, jest w szpitalu we Lwowie.
------------------------
GPU, Государственное Политическое Управление при НКВД РСФСР, ГПУ НКВД РСФСР, Państwowy Zarząd Polityczny przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej – sowiecki organ bezpieczeństwa państwowego utworzony 6 II 1922 na fundamentach zlikwidowanej Czeki.
Świętość w życiu codziennym – temat nauk rekolekcyjnych, jakie przeprowadził w końcu sierpnia 1939 w Ołtarzewie ks. Turowski. W rekolekcjach uczestniczył ks. Hadziewicz.
Biskup piński Kazimierz Bukraba, chory na serce i nerwowo wyczerpany po agresji sowieckiej, przebywał jakiś czas w klinice lwowskiej. W 1942 przedostał się do Warszawy.
List opracował i przygotował do druku ks. Stanisław Tylus SAC
