Dziś, to jest 26 kwietnia 2024, mija rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

Wczoraj, to jest 25.04.2024, miała miejsce rocznica śmierci:
ks. Kazimierz Buchwald (†1931)

W dniu jutrzejszym, to jest 27.04.2024, przypada rocznica śmierci:
ks. Antoni Hańderek (†1999)
s. Janisława Puzdrowska (†2010)
s. Sitarz Władysława (†2019)

MĄCIOR Tomasz (1897 – 1942), ksiądz, doktor filozofii i teologii, profesor teologii dogmatycznej w Ołtarzewie, redaktor prasy katolickiej, sekretarz generalny stowarzyszenia, superior polskiej regii 1932-34, radca regii (prowincji), rekolekcjonista

Urodził się 16 XII 1897 w Szynwałdzie, w diecezji tarnowskiej. Był synem rolnika Wojciecha i Salomei z d. Jop. Nauki gimnazjalne pobierał w Collegium Marianum w Wadowicach (1911-17). Po zdaniu matury, wraz z 2 kolegami, wstąpił 8 X 1917 do nowicjatu stowarzyszenia, który wówczas prowadził ks. A. Zaraza. Sutannę pallotyńską otrzymał 28 X 1917 z rąk ks. A. Majewskiego. Pierwszą profesję złożył 15 X 1919, a wieczną 22 X 1922 w Rzymie (ponawiał ją 12 III 1926 na ręce ks. W. Turowskiego). Studia filozoficzno-teologiczne odbył w Wadowicach i Nakle n. Notecią (1918-20) oraz w Rzymie (X 1920-24). Był jednym z pierwszych polskich kleryków wysłanych na studia zagraniczne (wraz z nim wyjechali: A. Rolbiecki, S. Słaboszewski i F. Wardowski). Z tego okresu pochodzą jego listy drukowane w „Królowej Apostołów”. Udzielał się wówczas na polu muzyki (pełnił z wyboru funkcję generalnego organisty) i teatru. Studia rzymskie uwieńczył doktoratami z filozofii na Angelicum i teologii na Gregorianum. Święcenia kapłańskie otrzymał w Rzymie w Wielką Sobotę 19 IV 1924 w bazylice św. Jana na Lateranie z rąk abpa Giuseppe Palicy, wicegerenta diecezji rzymskiej.

Po powrocie do Polski wykładał przez 2 lata teologię dogmatyczną, prawo kanoniczne, etykę, historię filozofii i socjologię w pallotyńskim seminarium duchownym w Wadowicach, a następnie przez dalszych 6 lat w Ołtarzewie i Sucharach (do 1934). W 1926 został mianowany rektorem pierwszego domu w Warszawie przy ul. Chełmskiej 17. W tym 8-pokojowym domu zamieszkali młodzi księża studiujący na UW. Dedykowano go św. Józefowi. Stowarzyszenie wzięło dom w dzierżawę 1 VIII 1926 (wprowadzono się już 6 VIII), a już pod koniec IX 1927 opuszczono go z powodu ciasnych warunków. Wówczas ks. T. Mącior został rektorem kolejnego nowo założonego domu przy ul. Skaryszewskiej 12 (zamieszkał tam 29 IV 1927 i był rektorem do 1931). Dom ten wraz z pomariawickim kościołem stowarzyszenie zakupiło już 25 III 1927. Kościół pw. Chrystusa Króla został poświęcony 30 IV 1927 przez bpa Stanisława Galla. W Warszawie założył krucjatę eucharystyczną dla dzieci, a dla starszej młodzieży sodalicję mariańską. Zorganizował lokal dla stowarzyszeń i ochronkę dla dzieci. W tym okresie ks. Macior cenił sobie pracę duszpasterską i misyjną, gdyż wyjeżdżał na zastępstwa do wielkich parafii Śląska i prowadził rekolekcje (szczególnie dla młodzieży i dzieci) oraz misje ludowe, a także utwierdzał w wierze polskich emigrantów we Francji (1938-39).

Ksiądz Tomasz był redaktorem „Przeglądu Katolickiego” (1929-X 1931), „Apostoła wśród Świata” (1934-36) i „Królowej Apostołów” (1935-39). Na kapitule generalnej w 1931 został wybrany sekretarzem generalnym (i redaktorem „Analecta Piae Societatis Missionum”). W tym czasie nastąpiły duże trudności z wydawnictwem na Krakowskim Przedmieściu 71, a w związku z tym duże zadłużenie finansowe. Dlatego kuria warszawska oskarżała pallotynów, że nie dotrzymali umowy i zlikwidowali czasopismo „Polak-Katolik”. Domagała się opuszczenia dzierżawionego przez pallotynów domu przy Krakowskim Przedmieściu 71. Pozbawiła też księży jurysdykcji kościelnej i nie chciała rozmawiać z superiorem ks. W. Turowskim. Poinformowany o tym generał stowarzyszenia, wysłał z Rzymu ks. Mąciora, jako specjalnego wizytatora generalnego (4 X 1931). Ks. Tomasz już nie powrócił do Rzymu, gdyż 13 V 1932 Rada Generalna mianowała go superiorem polskiej regii; urząd ten pełnił w latach 1932-34. Jego miejsce w Rzymie zajął ks. W. Turowski. Nowy superior postawił na wielką oszczędność w życiu domowym i wydawnictwie, przejawiającą się w zwolnieniu świeckich pracowników i zastąpieniu ich braćmi zakonnymi. Kładł też szczególny nacisk na życie wewnętrzne i rozwój wewnętrzny stowarzyszenia w Polsce, uważając, że życie wewnętrzne oraz świętość i łączność z Bogiem są fundamentem apostolstwa i wszelkiej pracy zewnętrznej. Dla współbraci zakonnych sam przeprowadzał rekolekcje. W 1933 polska regia przejęła opiekę nad Polakami w Montevideo.

Po zakończeniu kadencji superiora (28 V 1934) ks. T. Mącior został mianowany pierwszym radcą regii i rektorem domu na Pradze (14 VI 1934). Pełnił ten urząd krótko do 1936, gdyż bardziej kochał misje i rekolekcje ludowe. Z całą gorliwością oddał się pracy duszpasterskiej. W końcu VIII 1936 został rektorem kościoła i domu pallotyńskiego w Nowosadach na Polesiu, a od 8 XII tego roku pierwszym proboszczem rezydującym na miejscu (proboszcz parafii nowosadzkiej rezydował w Leśnej; a następnie bp piński Kazimierz Bukraba ustanowił nowe granice parafii i wydzielił z niej parafię). Parafia liczyła ok. 1200 wiernych. Ks. Tomasz zajmował się tam także medycyną, lecząc swoich parafian, jak i prawosławnych, zdobywając w ten sposób wielkie zaufanie miejscowej ludności. Starał się żyć w wielkiej zgodzie z prawosławnymi, ale sprzeciwiał się stanowczo małżeństwom mieszanym zawieranym w cerkwi. Rozbudował kościół parafialny, odremontował plebanię i zakupił dzwon. Założył ochronkę dla dzieci (podobnie jak w Warszawie) i wybudował dom parafialny dla Akcji Katolickiej. Zajął się szczególnie młodzieżą, dla której organizował różne kursy. Dla biednych parafian inicjował pomoc materialną. Założył też stowarzyszenie Caritas. Aby sfinansować wszystkie te przedsięwzięcia, szukał darczyńców w kraju (zwłaszcza w Warszawie), wyjeżdżał na rekolekcje i misje, a nawet w I 1939 udał się do Amiens we Francji, by przeprowadzić kurs Akcji Katolickiej dla polskich animatorów Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży Żeńskiej. Pomagali mu też żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza, stacjonujący na terenie parafii.

W czasie wojny pozostał na swoim stanowisku. Podczas sumy w Boże Ciało 1940 nasłana bolszewicka młodzież zniszczyła nowy dom parafialny, ukończony z wielkim trudem w 1938. Niektórzy z miejscowych rozkradli jeszcze pozostałości. W X 1940 dokonano napadu na kościół i plebanię, które zdemolowano, przy współudziale miejscowych prawosławnych. Kiedy jesienią pewien życzliwy wierny prawosławny ostrzegł go przed aresztowaniem, zabezpieczył sprzęt liturgiczny i ukrył się w lesie. Spał na cmentarzu. Plebanię zajął w tym czasie urzędnik sowiecki. Podczas zimy proboszcz ukrywał się u państwa Wasilewskich. Gdy w VII 1941 odeszli bolszewicy, ks. Mącior powrócił na plebanię. Zamieszkał w jednym pokoju, natomiast w pozostałej jej części – żołnierze niemieccy. Parafianie oddali część skradzionych rzeczy, a w kościele rozpoczęto odprawianie nabożeństw katolickich dla parafian i protestanckich dla żołnierzy Wehrmachtu. Ks. Mącior ratował w tym czasie od głodu więzione przez 3 tygodnie rosyjskie kobiety i służył jako tłumacz, także przy pacyfikacjach wsi.

Został aresztowany przez 3 Niemców w zakrystii 29 VI 1942, po odprawieniu o godz. 9.00 mszy, i doprowadzony do więzienia w Baranowiczach (pojechał z nimi rowerem). 3 VII przewieziono go do obozu koncentracyjnego Kołdyczewo (20 km od Baranowicz), a stąd wywieziono samochodem na miejsce straceń w lesie koło wsi Połonka (ok. 25 km na wsch. od Baranowicz), gdzie go rozstrzelano 13 VII wraz z 15 księżmi swego dekanatu. Tego dnia białoruskie Sonderkommando zgładziło tam ok. 50 osób z polskiej inteligencji. Tam też został pochowany we wspólnej mogile. Dół z rozstrzelanymi został zalany wapnem i przysypany piaskiem. Istnieje kilka wersji powodów aresztowania kapłana. Pierwsza podaje, że został aresztowany w związku z niewykonaniem zarządzenia o wprowadzeniu języka białoruskiego do liturgii, wydanego przez narodowe organizacje białoruskie, współpracujące z niemieckim okupantem (http://www.stankiewicze.com/ludobojstwo/baranowicze.html). Druga zakłada odwet Niemców za dywersję partyzantów, którzy zaatakowali niemiecką kwaterę we dworze i podpalili wszystkie budynki w Nowosadach. Aresztowano też wszystkich okolicznych księży – katolickich i prawosławnych. Ks. Mącior nie chciał uciekać, bo mówił, że zna język niemiecki i porozumie się z Niemcami. Według jeszcze innej, błędnej wersji śmierci został rozstrzelany przez Niemców w 1942 w Nowogródku.

Ksiądz Tomasz był człowiekiem radosnym, towarzyskim i bardzo bezpośrednim, a jednocześnie kapłanem o autentycznym życiu religijnym, posiadającym wielkie zamiłowanie do modlitwy, a także ducha wyrzeczenia i pokory. Jak pisał w liście do swojej siostry Agnieszki (1906-2005, w zgromadzeniu Filomena), zakonnicy u służebniczek NMP ze Starej Wsi (od 1923), pragnął „jedynie spełnienia się woli Bożej, a jeśli mu przyjdzie wybierać, to chciałby opowiedzieć się za tym, co trudniejsze”. Udowodnił to, kiedy dobrowolnie podjął trudną pracę duszpasterską w Nowosadach. Kiedyś w rozmowie ze swoją matką, powiedział: „Wszystko, co Bóg dać może, dał mi. Jeszcze jednego pragnę: śmierci męczeńskiej”. Posiadał ducha apostolskiego, o czym świadczy jego żywy kontakt z ludem, szczególnie z młodzieżą, oraz praca rekolekcyjna. W tych dziełach nie oszczędzał się do końca. Mimo możliwości ucieczki na początku wojny zdecydował się pozostać w swojej parafii, bo uważał, że jako kapłan będzie potrzebny ludziom. Miał wtedy powiedzieć: „Ja nie zostawię swojej trzody, chcę być dobrym pasterzem. [...] będę razem z nimi”. Wiedział też, że jako autor książki Na gruzach zburzonych ołtarzy (Warszawa 1934, 1937) może być narażony na represje ze strony władz sowieckich. Publikacja zawiera rozważania, które dotyczą ówczesnych problemów religijno-moralnych i różnych zagrożeń narodu polskiego, szczególnie akcentując bolszewicki komunizm. Podczas niespodziewanej komisji wizytacyjnej szkoły i internatu na Kopcu 22-23 II 1952 p. Bednarski, referent ds. wyznań, wyłączył tę książkę z biblioteki wraz z 4 innymi.

Jest też autorem broszury Oto Serce, które tak bardzo ludzi ukochało (Warszawa 1933), w której przedstawia krótko dzieje nabożeństwa do Najświętszego Serca Jezusowego oraz publikuje je wraz z litanią i modlitwami (KA 1934, nr 1, 29). Napisał też kilkadziesiąt artykułów, zamieszczonych w „Królowej Apostołów” (1920-39 – ok. 40), „Przeglądzie Katolickim” – dla inteligencji na temat apostolstwa ludzi świeckich (1929-38 – 25) i „Apostole wśród Świata” (1930-33 – 5). Miał też drugą siostrę – Zofię (1901-75), również zakonnicę u służebniczek NMP ze Starej Wsi, misjonarkę pracującą w Zambii przez 47 lat (w zgromadzeniu Frydolina).











Fotografia górna: Archiwum Prowincji Chrystusa Króla w Warszawie
Fotografia dolna 1: Jubileusz 50-lecia małżeństwa rodziców ks. Tomasza (1930)
Fotografia dolna 2: Ks. Tomasz w trakcie I Komunii w Szynwałdzie (1938 lub 1939)
Fotografia dolna 3: Ks. Tomasz z siostrami Agnieszką (w zakonie Filomena) i Zofią (w zakonie Frydolina – misjonarka w Afryce)
Fotografia dolna 4: Przed domem rodzinnym ks. Tomasza (od lewej s. Filomena i s. Karolina – bratanica ks. Tomasza)
Fotografia dolna 5: Połonka k. Baranowicz, pomnik na miejscu stracenia ks. T. Mąciora i współtowarzyszy (nazwisko w drugim rzędzie) http:"//www.svaboda.org
Fotografie dolne 1-4 pochodzą ze Zbioru Bartłomieja Mąciora
Ostatnio zmodyfikowano: 12 stycznia 2015 (uzupełniono 12 października 2016)
Tekst biogramu: Tylus Stanisław, Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013, 361-365


Materiały źródłowe

Faktyczne miejsce śmierci ks. superiora Tomasza Mąciora SAC

Co do daty i miejsca śmierci ks. Tomasza Mąciora, superiora polskiej regii z lat 1932-34, mieliśmy do tej pory niepełne lub błędne informacje. Najstarszy zapis w tej kwestii pochodzi z oficjalnego pisma Stowarzyszenia, z pierwszych lat po zakończeniu wojny, gdzie jako data śmierci figuruje lipiec lub sierpień 1942, a jako miejsce – bliżej niezidentyfikowany obóz koncentracyjny (Analecta Piae Societatis Missionum T. III, Roma 1939-1947, s. 276: [...] et postea in campum concentrationis, quem dicunt, coniectus mortuus est mense iulii vel augusti 1942). Za tym poszły wszystkie katalogi Prowincji Chrystusa Króla i liber defunctorum Stowarzyszenia, które informują już o dacie 30 VII bądź 31 VII i wskazują na Nowosady lub okolice Nowosad, jako miejsce śmierci ks. Tomasza (np. Katalog Polskiej Prowincji (Chrystusa Króla) Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego (Księża Pallotyni), oprac. Stanisław Wojtyła, Poznań 1988, s. 266 podaje: rozstrzelany przez hitlerowców w okolicach Nowosad 30 VII 1942, miejsce spoczynku nieznane; In memoriam. Defuncti 1847-2011. Liber de mandato rectoris generalis compositus mense maio 2012, Roma 2012, s. 69, 156-157 – ma 31 VII 1942 i Nowosady).

W moim opracowaniu (Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013, s. 363, podałem już faktyczną datę śmierci ks. Tomasza Mąciora – 13 VII 1942. Datę tę udało mi się ustalić na podstawie strony www.stankiewicze.com, którą zresztą zaznaczyłem w tekście opracowania. Problemem było nadal miejsce śmierci. W 2013 określiłem je jako Baranowicze, gdyż wtedy urywały się informacje o ks. Tomaszu (nadmieniałem też o mało prawdopodobnym Nowogródku). W ostatnią sobotę, czyli 24 X 2015 przypadkowo natrafiłem na dalszy ślad, który precyzuje dotychczasowe ustalenia, co do ostatnich dni ks. Mąciora i miejsca śmierci. Przy publikacji mojej książki te szczegóły nie były wtedy jeszcze znane. Prowadzący stronę, skąd pochodzą te informacje: www.swzygmunt.knc.pl, korzystał w 2013 nawet z moich danych. Teraz uszczegółowił je w oparciu o świadectwa o innych współrozstrzelanych osobach.

Według tych informacji aresztowanego ks. Mąciora i przebywającego już w więzieniu od 29 VI 1942 przewieziono 3 VII do obozu koncentracyjnego Kołdyczewo (20 km od Baranowicz), a stąd wywieziono samochodem na miejsce straceń do lasu koło wsi Połonka (ok. 25 km na wsch. od Baranowicz), gdzie go rozstrzelano 13 VII wraz z 15 księżmi swego dekanatu. Tego dnia białoruskie Sonderkommando zgładziło tam ok. 50 osób z polskiej inteligencji. Na miejscu śmierci znajduje się obecnie pomnik postawiony rozstrzelanym (tylko z błędem w nazwisku ks. Tomasza – faktycznie wypisano tu Męcior; wymieniony w środkowym rzędzie). Pomnik znalazłem na stronie białoruskiej http://www.svaboda.org/.

W ten sposób, po 73 latach od śmierci, udało mi się ustalić faktyczne miejsce śmierci ks. Mąciora. Na stronie Liber mortuorum, w biogramie został poprawiony i rozbudowany odpowiedni fragment życiorysu, który będzie brzmiał następująco:

W ostatnim czasie (na zjeździe archiwistów w Falentach) nawiązałem kontakt z archiwum sióstr służebniczek NMP ze Starej Wsi, uzyskując daty życia dwóch sióstr ks. Mąciora, które wstąpiły do tego zgromadzenia. Również i te daty pojawiły się w biogramie ks. Tomasza: Zofia (1901-75), misjonarka pracująca w Zambii przez 47 lat (w zgromadzeniu Frydolina) i Agnieszka (1906-2005), w zgromadzeniu Filomena od 1923.

Ks. Stanisław Tylus SAC