Dziś, to jest 4 grudnia 2024, mija rocznica śmierci:
br. Gustaw Lipiński (†1939)
br. Leon Kuczborski (†1979)
ks. Stanisław Zyglewicz (†2016)

Wczoraj, to jest 3.12.2024, miała miejsce rocznica śmierci:
Brak wspomnienia zmarłych

W dniu jutrzejszym, to jest 5.12.2024, przypada rocznica śmierci:
ks. Tadeusz Czulak (†2010)

BARTKOWIAK Wiktor (1911 – 1975), ksiądz, kapelan Batalionów Chłopskich na Podlasiu, ps. Sokół, kapelan zgrupowania „Kryska” AK (rejon VI Obwodu Praga), ps. Wiktor, kapelan obozu przejściowego na ul. Skaryszewskiej w Warszawie i w Pruszkowie, profesor i dyrektor Collegium Marianum, profesor seminarium w Ołtarzewie, sekretarz Ośrodka Studiów Pallotyńskich, mistrz nowicjatu, rekolekcjonista

Urodził się 1 VIII 1911 w Racocie, w parafii Gryżyna, w archidiecezji poznańskiej, jako najstarszy syn Franciszka i Barbary z d. Buksch. Jego ojciec był kołodziejem i pracował w miejscowym majątku ziemskim, a 2 lata później w Błociszewie. Udzielał się politycznie i społecznie. W 1921 za udział w strajku rolnym został zwolniony z pracy i przeniósł się na przedmieście Starogardu Gdańskiego, gdzie kupił dwa hektary ziemi, dom i założył zakład kołodziejski. Wiktor szkołę powszechną rozpoczął w Błociszewie, a ukończył w Żabnie k. Starogardu. Po korepetycjach z języka łacińskiego i matematyki u ks. Jana Doeringa, miejscowego dziekana, na podstawie egzaminu został przyjęty do III klasy pallotyńskiego Collegium Marianum w Wadowicach we IX 1925. Nowicjat rozpoczął 21 VIII 1930 w Sucharach, otrzymując sutannę z rąk ks. Wojciecha Turowskiego. Po nowicjacie ukończył gimnazjum egzaminem maturalnym w 1933. Pierwszą profesję złożył 19 III 1933, a wieczną 19 III 1936. Studia filozofii odbył w Sucharach (1933-34) i Kleczy Dolnej (1934-35), a teologii w Sucharach (1935-36) i Ołtarzewie (1936-39). Święcenia kapłańskie otrzymał 11 VI 1938 w katedrze w Warszawie z rąk abpa Stanisława Galla. Bezpośrednio po święceniach zamieszkał w Warszawie przy ul. Skaryszewskiej 12 i został skierowany na studia specjalistyczne UW, na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, na sekcję biologii.

Po wybuchu wojny zaangażował się w działalność konspiracyjną. Był wówczas wikariuszem w parafii Huszcza k. Białej Podlaskiej (1940-42). Tam nawiązał kontakt z Batalionami Chłopskimi, przyjmując ps. Sokół. Latem 1942 przeniósł się do Warszawy do domu przy ul. Długiej, a następnie na ul. Skaryszewską. Był kapelanem czerniakowskiego zgrupowania „Kryska” AK pod ps. Wiktor. Kontynuował studia specjalistyczne na tajnych kompletach UW. Od IX 1942 do wybuchu powstania warszawskiego pełnił funkcję oficjalnego kapelana z ramienia abpa krakowskiego Adama Stefana Sapiehy w obozie przejściowym przy ul. Skaryszewskiej 8, który mieścił się obok domu pallotyńskiego. Stanowił on punkt etapowy niemieckiego urzędu pracy (Arbeitsamtu), skąd wywożono Polaków na przymusowe roboty do Niemiec.

Tu zorganizował zaplecze współpracowników duchownych i świeckich, pomagających mu w dziele pomocy duszpasterskiej i materialnej dla uwięzionych. Spośród osób świeckich należy wspomnieć tu bezpośredniego współpracownika ks. Bartkowiaka i intendenta obozu Jana Kozika, architekta Stanisława Marzyńskiego (†1992) z żoną, właściciela baru przy ul. Kijowskiej Stanisława Przewoźniaka, Jadwigę Przesmycką (Wilczyńską) i studenta biologii z tajnych kompletów uniwersyteckich Józefa Lemańczyka (Kiedrowskiego). Ks. Bartkowiak nie tylko odprawiał niedzielną mszę, spowiadał, błogosławił małżeństwa i pocieszał uwięzionych, błogosławił odjeżdżających na przymusowe prace do Niemiec, wygłaszając pożegnalne przemówienia, rozdzielając dewocjonalia, książeczki do nabożeństwa i obrazki Jezusa Miłosiernego z napisem: „Jezu ufam Tobie”. Nawiązywał też kontakty z rodzinami uwięzionych. Czasami udawało mu się załatwić komuś zwolnienie z obozu, najczęściej za odpowiednim okupem lub przez zamianę – zgłaszali się księża, bracia i siostry zakonne. Byli to tajni emisariusze wysyłani z okupowanego kraju do środowisk polskich w III Rzeszy, gdzie oprócz normalnej pracy trudnili się duszpasterstwem wśród wywiezionych. Ks. Bartkowiak odbierał od nich przysięgę. Z wywiezionymi do Niemiec utrzymywał kontakt listowny, a w miarę możliwości i potrzeb wysyłał im paczki świąteczne z różnymi drobiazgami, opłatkiem, nawet z książkami, w czym pomagali mu ks. Józef Szykowski, ówczesny rektor domu na Pradze, br. Wacław Rygielski, furtian, a dorywczo ks. Władysław Zbłowski i Adam Wiśniewski. Na święta Bożego Narodzenia setki paczek ze słodyczami przygotowywały firmy Wedel i Fuchs. Na pokrycie kosztów przesyłek ks. Bartkowiak urządzał kwesty na bazarze skaryszewskim i wśród znajomych. Finansowo działalność ks. Bartkowiaka wspierała też Kuria Metropolitalna Warszawska. Władzom Polski podziemnej przekazywał informacje o Polakach wywiezionych do Niemiec. Miał też duże zasługi w ratowaniu Żydów, zaopatrując ich w dewocjonalia, a nawet w wodę utlenioną do rozjaśniania włosów.

Zgłosił swoją gotowość wyjazdu z posługą duszpasterską dla Polaków wywiezionych na przymusowe roboty do III Rzeszy, ale ze względu na młody wiek jego prośba została odrzucona przez prowincjała Jana Maćkowskiego. 18 VIII podczas powstania warszawskiego został wywieziony z miasta wraz z ludnością cywilną do obozu przejściowego dla ludności warszawskiej w Pruszkowie, gdzie dobrowolnie przez prawie 3 miesiące spełniał posługi religijne i spieszył z pomocą materialną uwięzionym (do 16 I 1945). Mianował go tam kapelanem bp sufragan warszawski Antoni Szlagowski, gdy 18 VIII wizytował obóz w towarzystwie gen. Ericha von dem Bacha-Zelewskiego (pomocnikami Bartkowiaka zostali pallotyńscy księża: prowincjał Jan Maćkowski i Marian Sikora). Po rozwiązaniu obozu ks. Bartkowiak został przewieziony do Krakowa. Abp Sapieha zaprosił go do siebie 24 XII 1945, wyrażając mu wdzięczność za wszystkie prace, które wykonał w obozach przejściowych. Swoją okupacyjną działalność własnoręcznie spisał i zostawił w Archiwum Prowincjalnym.

Już wówczas po przyjeździe do Krakowa kontynuował studia specjalistyczne na tajnym jeszcze UJ, otrzymując w 1946 tytuł magistra biologii (na podstawie pracy Zdolność odróżniania nasyceń barw przez żółwie, 1945; w języku angielskim: The ability of Tortoises to discriminate colour saturations, „Bulletin de l'Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Math. et Nat. Sciences Naturelles” 2(1949) nr 1-2, s. 21-58). Zaraz otrzymał ofertę asystentury przy Katedrze Psychologii i Etiologii Zwierząt UJ. Od 1947 uczył biologii w Collegium Marianum w Wadowicach, gdzie w latach 1950-52 pełnił funkcję dyrektora szkoły, aż do zlikwidowania jej przez władze państwowe, oraz rektora domu (1950-53). Wykładał w WSD w Ołtarzewie. Był także sekretarzem Ośrodka Studiów Pallotyńskich (przez 3 kadencje) i kierownikiem domu rekolekcyjnego w Otwocku. W latach 1961-64 pełnił funkcję mistrza nowicjatu w Ząbkowicach Śląskich. Po 1965 był diecezjalnym duszpasterzem niewiast w archidiecezji warszawskiej i kierownikiem wielu żeńskich instytutów doskonałości (zwłaszcza dla przełożonych), udzielając rad i prowadząc kierownictwo duchowe. Ostatnim miejscem, w którym przebywał od 1971 jako ojciec duchowny nowicjatu i domu oraz kapelan klarysek od wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu, były Ząbkowice. Tam przez ostatnie 2 lata chorował (rak jelit), przebywając niedługi czas w domu rodzinnym i ostatnie tygodnie w szpitalu, a potem w domu poznańskim. Jeszcze 9 V 1975 odprawił mszę w towarzystwie ks. rektora Andrzeja Chełkowskiego, a o godz. 14.00 stracił już przytomność.

Zmarł 10 V w Poznaniu, w święto Królowej Apostołów, o godz. 1.00 w nocy. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 14 V. Mszy świętej przewodniczył ks. Eugeniusz Weron, kolega kursowy zmarłego, a homilię wygłosił prowincjał ks. Józef Dąbrowski. Kaznodzieja mówił m.in., że ks. Wiktor był ogromnie przywiązany do stowarzyszenia – do ostatniej chwili interesował się jego sprawami i był włączony w porządek dnia. „We wszystkich kontaktach z ludźmi występował jako kapłan, który przekazuje wartość Ewangelii. Był Chrystusowym kapłanem – był tym, który uważał się za wybranego przez Chrystusa [...] Wyróżniał się również godną podziwu pracowitością. Starczyło mu czasu na modlitwę, rozmowę, na przygotowanie pisemne każdej konferencji [...] Śp. ks. Wiktor Bartkowiak otrzymał tę wielką łaskę, że aż do ostatniego dnia życia mógł sprawować Najświętszą Ofiarę”. We mszy brało udział 51 księży; w liturgii pogrzebowej uczestniczyła rodzina, krewni, przyjaciele, bracia, klerycy, siostry zakonne i inni. Po mszy rektor domu poznańskiego, ks. Chełkowski, odśpiewał modlitwy żałobne. Został pochowany w pierwszej kwaterze pallotyńskiej na cmentarzu junikowskim w Poznaniu. Ceremoniom pogrzebowym na cmentarzu przewodniczył ks. Mirosław Zadrożny, który nad grobem złożył wyrazy współczucia rodzinie zmarłego.

Był nadzwyczaj zdolnym i bardzo pracowitym kapłanem. Swoje wykłady z biologii na Kopcu prowadził z pasją i znajomością przedmiotu, będąc równocześnie bardzo wymagającym w stosunku do młodzieży. Miał ambicje uczynienia z Collegium Marianum szkoły o najwyższym poziomie w całym krakowskim kuratorium. Zabiegał równocześnie o patriotyczne i religijne wychowanie młodzieży. Jako kapłan starał się, aby nie było rozdźwięku pomiędzy tym, co głosił, a jego osobistym życiem, czego też wymagał od innych, mając nieraz odwagę nazywania problemów po imieniu, choć z dobrocią, z tego powodu musiał czasem cierpieć. Pod koniec życia naznaczony stygmatem cierpienia, świadomie mawiał, że swoje cierpienia łączy z cierpieniami Chrystusa.

Ostatnio zmodyfikowano: 12 stycznia 2015 (uzupełniono 3 grudnia 2018)
Tekst biogramu: Tylus Stanisław, Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013, 35-37


Materiały źródłowe

Przemówienie ks. Tadeusza Madonia wygłoszone w pallotyńskim kościele w Ząbkowicach Śląskich w czasie Mszy św. 12 V 1975, „Nasze Życie” 1975, nr 10, s. 110-115 (bez części biograficznej).

„Pójdź sługo dobry i wierny, ponieważ w małych rzeczach byłeś wierny, nad wielkimi cię postawię” (Mt 25,21)

Drodzy Współbracia!
Najmilsi w Chrystusie!
Żegnamy bezpowrotnie, chociaż tylko na czas niejaki, osobę naszego księdza magistra Wiktora Bartkowiaka. Wydaje się to być rzecz zwyczajna, boć przecież to, że ludzie się rodzą i umierają, wydaje się być czymś tak zwyczajnym, normalnym. Taka wydaje się być kolej rzeczy. Ale to jest tylko pozór. Każda bowiem śmierć to ważne wydarzenie, wydarzenie pełne tajemnicy, bo poprzez śmierć zostajemy wprowadzeni w nową rzeczywistość, rzeczywistość Istoty Najwyższej.

Co możemy powiedzieć o śp. ks. Bartkowiaku? Powiedzieć coś o człowieku jest rzeczą bardzo trudną. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, że najbardziej intymne sprawy życia człowieka są niedostępne dla innych. Nie znamy przeważnie motywów ludzkiego działania. Po drugie dlatego, że bogactwa życia ludzkiego nie da się wypowiedzieć w kilku chociażby najbardziej treściwych zdaniach, a tym bardziej, gdy się kogoś bliżej zna. To co się powie jest i będzie zawsze jakieś fragmentaryczne.

Po ludzku sądząc, a miejmy nadzieję, że ten sąd ludzki jest prawdziwy, możemy powiedzieć, że ks. Bartkowiak umarł pięknie, piękną miał śmierć. Na śmierć był przygotowany, umierał świadomie. Ostatnią konferencję, jaką wygłosił w swoim życiu do członków naszej pallotyńskiej wspólnoty w Ząbkowicach, była konferencja o śmierci. Mówił wtedy tak, jakby był w natchnieniu, z wielką wiarą i ogniem. Zmarł w dniu, to też chyba nie przypadek, Matki Bożej, bo w sobotę i to nie w byle jaką sobotę, ale w uroczystość Królowej Apostołów – Patronki Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego. Jeśli prawdziwe jest to powiedzenie „Jakie życie taka śmierć”, to sprawdza się ono na osobie ks. Wiktora Bartkowiaka. Piękną miał śmierć ks. Bartkowiak, ale i piękne było jego życie. Był człowiekiem, który czuł wielką odrazę do wszelkiego grzechu, zła, a był wielbicielem wszelkiego dobra, wszystkiego, co dobre i szlachetne.

[opuszczona została część przemówienia poświęcona biografii ks. Bartkowiaka]

Kim był, najmilsi, śp. ks. magister Wiktor Bartkowiak? Był prawym człowiekiem, to fakt, ale przede wszystkim był kapłanem Chrystusowym, był kapłanem Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, był Pallotynem! A jakimi cechami się odznaczał? Jako kapłana cechowała go przede wszystkim głęboka i żywa wiara, autentyzm i radykalizm ewangeliczny oraz wprost dziecięce umiłowanie Boga, Chrystusa, Matki Najświętszej, św. Wincentego Pallottiego – założyciela Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, którego życie znał bardzo dokładnie, jak rzadko kto z członków – umiłowanie Stowarzyszenia, Kościoła i Ojczyzny.

Odznaczał się żywą wiarą. To znaczy przejawy życia doczesnego widział, rozważał, rozwiązywał z Bogiem, odnosił wszystko do Boga. Starał się pełnić swoje posłannictwo jako kapłan w sposób jak najbardziej autentyczny, to znaczy starał się, aby nie było rozdźwięku pomiędzy tym czego innych nauczał, co głosił, czego od innych z całą stanowczością wymagał, a jego osobistym życiem. Dobrą Nowinę głosił przede wszystkim swoim osobistym życiem.

W postępowaniu cechował go radykalizm ewangeliczny, to znaczy, że Ewangelię odczytywał dosłownie i tak starał się realizować jej wskazania we własnym życiu, i chciał, aby inni też tak Ewangelię odczytywali i według jej wskazań układali swoje życie. Dlatego dla niego nie było małych spraw. Był wymagającym, gdy chodzi o siebie, ale i miał odwagę żądać od innych. Miał odwagę nazwać zawsze rzecz po imieniu: Czerni nie nazywał bielą, a bieli czernią. Czynił to zawsze ze spokojem i Bożą, ujmującą za serce dobrocią. Z tego też powodu musiał niekiedy cierpieć.

Świętej pamięci ks. magister Wiktor Bartkowiak był zakochany w Bogu, w Chrystusie, nadzwyczaj czcił Maryję i żywił głęboką cześć dla św. Założyciela Wincentego Pallottiego. Prowadził głębokie życie w zjednoczeniu z Bogiem. Ono tłumaczy tak bogatą jego działalność życiową, bo właśnie ono stanowiło źródło jego działalności. Ile np. ten człowiek zapisał stron w swoim życiu zarówno piórem jak i maszyną. Kochał Boga nade wszystko. Dla Niego żył i działał.

Żył dla Boga, żył dla Chrystusa, z Chrystusem, mało – żył Chrystusem. Żył Chrystusem, tym Eucharystycznym, bo codziennie, nawet i w ostatnim dniu swego życia, z wielkim nabożeństwem, długo się przedtem przygotowując, sprawował Ofiarę Mszy św. Po Mszy św. odprawiał dziękczynienie. Na to zawsze miał czas. Żył Chrystusem. Żył jego słowem, jego nauką, chciał się jak najbardziej upodobnić do Chrystusa. Wskazania Chrystusowe starał się realizować w sposób możliwie jak najbardziej dosłowny. Stąd, jak wspominaliśmy, cechował go radykalizm ewangeliczny. Wszystko łączył z Chrystusem, do niego chciał się upodobnić możliwie jak najbardziej.

Z ks. magistrem Bartkowiakiem miałem szczęście zetknąć się bliżej dwa razy w życiu; raz jako jego uczeń liceum ogólnokształcącego, a drugi raz, nie na długo już przed metą jego życia. Otóż na kilka tygodni przed śmiercią, w przystępie szczerości zwierzył mi się, że już od kilku miesięcy bardzo, a bardzo cierpi. Mówiąc to jakoby się zreflektował, że za dużo powiedział. Spojrzawszy przeto zaraz na krzyż, wiszący nad nim na ścianie, bo już wtedy odpoczywał chwilami leżąc, powiedział, że swoje cierpienia należy łączyć z cierpieniami Chrystusa. A później zwierzał się dalej mówiąc, że jego cierpienia były czasem tak wielkie, że nie mogąc ich znieść, nie mogąc sobie znaleźć miejsca w cierpieniach, czołgał się wówczas na kolanach wokół swego biurka w pokoju, prosząc tym samym Chrystusa o cierpliwość i wytrwanie w cierpieniach. Łączył swoje cierpienia z cierpieniami Chrystusa. Nie skarżył się i to tak dalece, że współbracia długi czas nie wiedzieli o stanie jego ciężkiej choroby. Dowiedzieliśmy się wtedy, gdy się już nie dało niczego ukryć. Żył z Chrystusem. A wiemy najmilsi, że tego rodzaju postawy nie zdobywa się w jednej chwili. Śp. ks. Bartkowiak wypracował sobie taką postawę dzięki zjednoczeniu z Chrystusem. Wskazaniami Chrystusa kierował się w swoim osobistym życiu.

Mówiąc o śp. Zmarłym nie można chociaż krótko nie wspomnieć o tym, że miał wielkie nabożeństwo, zaufanie i cześć dla Matki Bożej. Jej ufał, szerzył Jej cześć. Był kapłanem maryjnym. Znamienne między innymi jest to, że wszystkim zalecał oddanie się Maryi, a zwłaszcza duszom pragnącym większej doskonałości, duszom pragnącym służyć Bogu w dziewictwie, w doskonałej czystości. Naśladował wiernie w tym względzie św. Ojca i Założyciela, św. Wincentego Pallottiego.

Kochał Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego, do którego należał. Odznaczał się wielkim przywiązaniem do Stowarzyszenia i wprost miłością. W Stowarzyszeniu, w którym szereg odpowiedzialnych funkcji [pełnił], w którym ze względu na wielką subtelność swojej osoby nie miał łatwego życia, wytrwał do końca. Był kapłanem przejętym duchem i ideałami Stowarzyszenia, jak rzadko który z księży. Nie dał Stowarzyszeniu złota, ale dał mu swoje ofiarne, pracowite i świątobliwe życie.

Poprzez Stowarzyszenie, poprzez Kościół, którego interesów zawsze bronił, oddał swoje życie Bogu. Oddał swoje życie bliźnim, bo im w sposób tak niezmordowany służył swoją pracą. Był człowiekiem wielkiej pracy.

Był osobowością bogatą, człowiekiem wewnętrznie bardzo głębokim. To też nic dziwnego, że kto jakoś bliżej się z nim zetknął, bez wahania poddawał się jego kierownictwu duchowemu.

Kiedy go dziś żegnamy jest nam żal, że go tracimy, ale równocześnie cieszymy się, że mieliśmy tak szlachetnego kapłana, wiernego syna Kościoła i Ojczyzny.

Dlaczego najmilsi o tym wspominamy? Niekiedy mamy ostrzeżenia takiego czy innego rodzaju odnośnie do życia poszczególnych kapłanów. Gorszymy się postawą nieodpowiednich kapłanów, tymczasem mamy przed sobą kapłana, który cenił swoje kapłaństwo, który swoją postawą był zbudowaniem, nie tylko dla wiernych, ale i dla swoich braci kapłanów. Jest naszą chlubą. Żegnamy go dziś z żalem, ale i z radością, z dumą. Cieszymy się, że mieliśmy tak zacnego kapłana.

„Mirabilius est Deus in sanctis suis. Przedziwny jest Bóg w świętych swoich” (Ps 67,36). Przedziwne są dary, którymi obdarzył Bóg ks. Wiktora. Pragniemy serdecznie podziękować dziś Trójcy Przenajświętszej za dary, którymi obdarowała śp. ks. magistra Bartkowiaka, a przez niego Stowarzyszenie i cały Kościół.

W imieniu tutejszej wspólnoty pallotyńskiej, w imieniu trzech ostatnich kursów nowicjackich, dla których był powiernikiem i ojcem duchownym, w imieniu tych wszystkich, którzy go znali i korzystali z jego posługi, i w imieniu własnym, składam wyrazy hołdu, czci i wielkiej wdzięczności. Miejmy nadzieję, że Chrystus, Matka Boża i św. Józef wyszli na jego spotkanie, że z rąk Chrystusa otrzymał zasłużoną nagrodę, że z ust Chrystusa, swego Mistrza, usłyszał te przepiękne słowa: „Pójdź sługo dobry i wierny. A ponieważ w małych rzeczach byłeś wierny, nad wielkimi cię postawię. Wejdź do wesela Pana twego”. Pokój Chrystusowy niech będzie jego udziałem. Amen.

Ks. Tadeusz Madoń SAC

*************

Józef Pierzchalski, Ojcze Duchowny, „Nasze Życie” 1975, nr 10, s. 109.

Ojcze Duchowny

Pragnienie pracy trawiło Cię,
Tak byłeś wiernym do ostatnich chwil.
Chciałeś nas uczyć i prowadzić
Do końca już niewielu mil.

Czekałeś na spotkanie z Panem.
Wiedziałeś, że powoła Cię.
Lecz chciałeś trzódkę swoją wieść,
Zanim na cmentarz będą Cię nieść.

Byłeś tak wiernym i tak spokojnym,
Bo w sercu Twoim pokój był.
Pragnąłeś zawsze woli Ojca
I On na zawsze w Tobie był.

Prosimy Ciebie bądź wśród nas
Dokończ swe dzieło, prowadź w przód.
Pragniemy Boga, Ty Go znasz.
Nie chcemy zbłądzić! Bóg nasz Wódz!

kl. Józef Pierzchalski