Dziś, to jest 21 września 2024, mija rocznica śmierci
:ks. Szczepan Barcikowski (†2005)
ks. Stefan Dusza (†2017) Wczoraj, to jest 20.09.2024, miała miejsce rocznica śmierci:
bp Konrad Walter (†2018)
s. Estera Stachnik (†2019)
W dniu jutrzejszym, to jest 22.09.2024, przypada rocznica śmierci:
s. Klemensa Zdrojewska (†1983)
s. Paulina Bigus (†1991)
ks. Józef Lesiak (†1999)
br. Jan Maciejewski (†2000)
ks. Feliks Folejewski (†2015)
BEMKE, Behmke, Leon Jakub (1897 – 1984), ksiądz, profesor i dyrektor Collegium Marianum, radca regii polskiej 1931-34, kapelan Westerplatte, wojska polskiego na Zachodzie, osobisty sekretarz generała Wojciecha Turowskiego, superior regii francuskiej 1952-58, radca regii, duszpasterz polonijny we Francji i w USAUrodził się 18 II 1897 w Tupadłach, w parafii Strzelno, w diecezji chełmińskiej, jako syn Jakuba Behmke i Marianny z d. Glembin (Glambin). Gdy miał 2 lata, zmarł mu ojciec, a matka wkrótce wyszła ponownie za mąż. Szkołę powszechną ukończył w 1910 w rodzinnej wiosce. 2 IX 1911 został przyjęty do Collegium Marianum w Wadowicach. Zaraz po przybyciu zmienił pisownię swego nazwiska z Behmke na Bemke i odtąd stale go używał; administracyjne potwierdzenie zmiany nazwiska nastąpiło dopiero 3 I 1978 (Urząd Wojewódzki w Bielsku-Białej). Nauka w niełatwych warunkach Kopca trwała w latach 1911-19, przerwała ją I wojna światowa, w wyniku czego został w 1916 powołany do wojska niemieckiego i wysłany na front zachodni. Z wojska został zwolniony po zawieszeniu broni dopiero w II 1919. Na Kopiec powrócił jesienią 1919 i przez kilka miesięcy powtarzał przedmioty szkoły średniej. Do stowarzyszenia wstąpił jeszcze w 1919 w Wadowicach. Tu odbył nowicjat pod kierunkiem ks. Alojzego Majewskiego (obłóczyny 8 XII). Również tutaj skończył studia filozoficzno-teologiczne (1920-26). Nie było wówczas odpowiednio przygotowanej kadry pedagogicznej ani bazy dydaktycznej. Jako alumn pomagał w wychowywaniu gimnazjalistów i był prefektem chłopców. Pierwszą konsekrację złożył 20 X 1921, a wieczną 8 XII 1924 – obie na ręce ks. Majewskiego. Święcenia kapłańskie otrzymał 5 VII 1925 w kościele jezuitów w Krakowie z rąk bpa krakowskiego Adama Stefana Sapiehy.
Po święceniach został kierownikiem gimnazjum na Kopcu, a w 1926 organizował dom stowarzyszenia w Warszawie przy ul. Chełmskiej 17 (dedykowano go św. Józefowi Oblubieńcowi). Osiedlono się tam 1 VIII, ale już w następnym roku opuszczono tę placówkę, przenosząc się na Skaryszewską 12 (otwarto ten dom 25 III 1927). Pełnił obowiązki rektora domu (1927-34) wadowickiego i dyrektora Collegium Marianum (1927-35), a także radcy regionalnego (1931-34). Na skutek jego usilnych starań gimnazjum kopieckie otrzymało prawa państwowe. Wśród wychowanków Collegium prowadził prężne koło misyjne; funkcjonowało też koło teatralne, polonistyczne i przyrodnicze. Była też drużyna harcerska (DPM – Drużyna Pallotyńskiej Młodzieży), orkiestra i chór. Działała Sodalicja Mariańska. Za czasów jego rektorstwa odnowiono budynek szkoły i zadbano o jej wystrój oraz wyposażono w gabinety naukowe. Rozpoczęto budowę nowego domu na Kopcu, uporządkowano glinianki, urządzono istniejący park i ogród botaniczny oraz zbudowano boiska sportowe, choć ówczesne warunki materialne były dość ubogie. Czasów Bemkego sięgają też początki muzeum kopieckiego. 5 II 1930 uzyskał na UJ dyplom umożliwiający mu uczenie języka niemieckiego w szkołach średnich.
12 XII 1934 przybył do Gdańska, aby objąć opieką duchową Polaków. Zamieszkał najpierw w domu pallotynów niemieckich przy Hindenburgallee 41/42 (obecnie róg al. Zwycięstwa i ul. Marii Skłodowskiej-Curie), spowiadając uczęszczających tam Polaków (pallotyni niemieccy byli jedynym zakonem w Wolnym Mieście Gdańsku i zostali sprowadzeni przez bpa gdańskiego Edwarda O’Rourkego w 1928; posiadali dużą domową kaplicę, w której odbywały się rekolekcje i dni skupienia). Z biegiem czasu zaczął pomagać ks. Franciszkowi Rogaczewskiemu przy kościele Chrystusa Króla i ks. Bronisławowi Komorowskiemu przy kościele św. Stanisława Biskupa. Był też spowiednikiem i ojcem duchownym polskich dominikanek. Z początkiem roku szkolnego 1935 zaczął uczyć języka niemieckiego i religii w polskiej szkole handlowej, średniej i wyższej (w XII 1938 założył tam sodalicję mariańską).
We IX 1936, na prośbę komisariatu generalnego w Gdańsku powierzono mu obowiązki kapelana wojskowego polskiej załogi na Westerplatte, po rezygnacji ks. Mariana Góreckiego. Należało do niego odprawianie mszy w każdą niedzielę, święta oraz w czasie uroczystości państwowych i wojskowych w kaplicy MB Częstochowskiej na terenie Westerplatte, a także sprawowanie opieki duszpasterskiej nad załogą Wojskowej Składnicy Tranzytowej (otrzymywał zwrot kosztów przejazdu tramwajem lub kolejką na Westerplatte). Gorliwa praca duszpasterska ks. Bemkego spotkała się z niechęcią władz hitlerowskich i z powodu nacisków władz na pallotyńskich współbraci przeniósł się do Oliwy. Mieszkał przez 2 lata przy Jahnstrasse (obecnie ul. Liczmańskiego) i uczył dalej w szkole, spełniał obowiązki kapelana Westerplatte, a także wygłaszał niedzielne kazania dla Polaków w katedrze o godz. 12.00, słuchał ich spowiedzi, był opiekunem KSM w Gdańsku oraz organizował harcerstwo polskie (wydzierżawił obszerny lokal przy rynku w Oliwie, urządził w nim świetlicę harcerską i salę zebrań dla polskich organizacji). Od końca 1938 kierował tamtejszą bursą dla polskiej młodzieży męskiej z okolic Gdańska, pracującej i uczącej się, urządzoną przez Polską Macierz Szkolną. Mieściła się ona przy ul. Liczmańskiego 24. Tam też mieszkał aż do aresztowania.
O godz. 3.00 w nocy 1 IX 1939 został aresztowany w swoim mieszkaniu przez gestapo (przed rozpoczęciem ostrzału Westerplatte przez pancernik Schlezwig-Holstein) i osadzony w miejscowym areszcie w Victoriaschule w Gdańsku, a następnie po 6 dniach pobytu w więzieniu zwolniony na podstawie immunitetu dyplomatycznego. Niemcy odtransportowali go na granicę litewską razem z grupą urzędników polskiego komisariatu generalnego. W Ostrej Bramie w Wilnie 10 IX odprawił sumę z kazaniem, transmitowaną przez polskie radio i razem z grupą urzędników komisariatu przybył do Łucka. Po kilku nieudanych próbach przekroczenia granicy węgierskiej osiadł we Lwowie i w Jamnie, a następnie wrócił ponownie na Litwę na początku II 1940. Po wielu staraniach otrzymał brytyjski paszport zastępczy i na początku marca udał się do Rygi, skąd przyleciał do Sztokholmu, gdzie w okresie Wielkiego Postu wygłosił rekolekcje dla przebywających tam Polaków, m.in. także dla 3 załóg internowanych okrętów podwodnych na wyspie Vaxholm k. Sztokholmu, a stamtąd samolotem dotarł do Paryża.
We Francji bp polowy Józef Gawlina mianował go kapelanem 2. Warszawskiego Pułku Artylerii Lekkiej w 2. Dywizji Strzelców Pieszych, stacjonującej na linii Maginota. Dywizja weszła w skład 45. Korpusu Francuskiego, dowodzonego przez gen. Mariusa Daillé’a i brała udział w walkach nad granicą szwajcarską, broniąc kotliny Belford. Po klęsce Francji, 19 VI 1940 ks. Bemke przekroczył wraz ze swoją dywizją granicę Szwajcarii, gdzie został internowany do końca 1944. Tam pomagał miejscowym księżom w duszpasterstwie parafialnym. Pełnił też obowiązki duszpasterza licznych obozów, do których docierał pieszo lub na rowerze. Był współzałożycielem i współpracownikiem czasopisma „Pod Prąd”. Od 1942 był także kapelanem internowanych polskich żołnierzy studentów w Winterthurze k. Zurychu (studiowali na uniwersytecie i politechnice w Zurychu), Fryburgu (uniwersytet) i St. Gallen (wyższa szkoła handlowa). Objął nadto opieką duszpasterską polski szpital chirurgiczno-wewnętrzny w Wiesendangen k. Winterthuru (otwarty 10 IX 1941). W opactwie benedyktyńskim w Einsiedeln uczestniczył w zjazdach katolickich, w których brali udział przedstawiciele wszystkich polskich obozów internowania.
Pod koniec 1944, gdy armie alianckie przekroczyły Ren, władze szwajcarskie zwolniły chorych żołnierzy, zamieszkałych przed wojną we Francji. Ks. L. Bemke jako komendant transportu ok. 400 żołnierzy doprowadził ich do Grenoble, gdzie nastąpiła demobilizacja. Sam natomiast 7 V 1945 udał się do Anglii, a następnie Szkocji, gdzie nadal pełnił obowiązki kapelana. W 1946 po wyjeździe do Polski dziekana Wojska Polskiego ks. Franciszka Ringwelskiego (†1980) został mianowany dziekanem w stopniu majora i szefem duszpasterstwa nowo utworzonej w Szkocji 4. dywizji. Żołnierze przechodzili wtedy szkolenie i przygotowywali się do pracy cywilnej w Anglii. Ks. Leon pracował w wojsku aż do demobilizacji (5 III 1948).
Po zwolnieniu udał się przez Paryż do Rzymu i razem z ks. Franciszkiem Cegiełką w IV 1948 przybył do Nowego Jorku, a stąd do Milwaukee, delegowany tam przez generała stowarzyszenia na prośbę matki generalnej zmartwychwstanek, a także nazaretanek, aby prowadzić rekolekcje dla sióstr zakonnych (razem z ks. Cegiełką). We IX 1948 został osobistym sekretarzem ks. generała Wojciecha Turowskiego i powrócił do Rzymu, gdzie nadto pełnił obowiązki wicerektora domu generalnego i Kolegium Międzynarodowego. Następnie w VII 1951 skierowano go do Francji i od września uczył w gimnazjum w Osny. W III 1952 został superiorem regii francuskiej (do 1 III 1958). Za jego kadencji ks. Tadeusz Tomasiński z ks. Stefanem Treuchlem i ks. Zdzisławem Guzewiczem budują nowoczesną drukarnię Imprimerie de Busagny w Osny. Po zakończeniu kadencji superiora został radcą regii (1958-61) i proboszczem w Oignies (1 IX 1959 – 1 X 1962) po ks. Janie Wrońskim. Z powodu wieku i choroby płuc oraz astmy został w 1962 zwolniony z funkcji proboszcza.
15 VII 1963 dołączył do wspólnoty w North Tonawandzie w USA. Początkowo głosił rekolekcje i misje, a 1 II 1965 został mianowany rektorem 2 domów tej wspólnoty. Za jego kadencji przywieziono z Włoch i ustawiono na terenie wokół kościoła przy Niagara Falls Blvd (na trasie prowadzącej do słynnych wodospadów) stacje drogi krzyżowej, wykonane w białym marmurze, które osobiście poświęcił. Powstały też drewniane „pawilony”, które przez długie lata służyły festiwalom polonijnym, organizowanym tam przez pallotynów. Po zakończeniu kadencji przełożonego (15 XII 1967) był administratorem tego domu przy rektorze ks. Ignacym Curzydle. W 1969 przyjechał do Polski po raz pierwszy od 1940.
Jubileusz 50-lecia kapłaństwa obchodził najpierw 8 VI 1975 w Ołtarzewie. W uroczystej koncelebrze licznie uczestniczyli jego wychowankowie, przybyli z całej Polski i spoza kraju, a także i ich wychowankowie, dziękując Bogu za wielki dar kapłaństwa zwielokrotnionego liczbą lat. W okolicznościowej homilii ks. prowincjał Józef Dąbrowski szkicując koleje życia jubilata, wychowawcy kilkunastu roczników kapłańskich i byłego kapelana Obrońców Westerplatte, wskazał na różne motywy wspólnej wdzięczności. Kolejne stacje jubileuszowe obchodził jubilat 5 IX 1975 w Osny, a 7 IX w Oignies. Na uroczystościach w Paryżu obecny był ks. infułat Antoni Banaszak, rektor Seminarium Polskiego, i ks. prałat Wiktor Grzesiek.
Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia powrócił do Polski we IX 1976. Rezydował w Wadowicach, w domu, który budował i który kochał. Kilka tygodni przed śmiercią w 1984 chorował i sam prosił, aby lekarz przychodził częściej, by go zbadać. Nie schodził już do refektarza, przyjmując posiłki w pokoju. Tam też za pozwoleniem władz kościelnych odprawiał mszę. Gasł powoli, mając świadomość, że już więcej nic dobrego nie zrobi na tym świecie. Chciał już umrzeć. 24 V odprawił ostatnią mszę w języku polskim (dotąd zawsze odprawiał w języku angielskim). Zmarł 25 V 1984 o godz. 15.15 w Godzinie Miłosierdzia we własnym pokoju przy modlitwie ks. Ludwika Brody i innych współbraci z Kopca.
Tam też 28 V został pochowany na cmentarzu pallotyńskim. Mszy pogrzebowej przewodniczył ks. prowincjał Czesław Parzyszek, który też wygłosił homilię żałobną. W pogrzebie uczestniczyło 2 ojców karmelitów z Wadowic. Ks. Bemke spoczął po lewej stronie grobu ks. Alojzego Majewskiego. Za kampanię wojenną we Francji ks. Bemke otrzymał Krzyż Walecznych, za pracę w Anglii – Medal Żołnierza, a za pracę na terenie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1934-39 – Złoty Krzyż Zasługi. W uznaniu udziału w patriotycznej działalności organizacji polskich w Gdańsku w okresie międzywojennym przyznano mu w XI 1974 medal pamiątkowy 50-lecia Gminy Polskiej i Macierzy Szkolnej w Gdańsku.
Mimo pobytu przez wiele lat poza granicami Polski zawsze czuł się duchowo związany z krajem i rozumiał problemy Polaków, którym towarzyszył podczas wszystkich swych tułaczych wędrówek. Nie lubił pośpiechu. Żył wydarzeniami świata i włączał je we własne refleksje. Interesował się życiem stowarzyszenia i polskiej prowincji, do której był bardzo przywiązany. Był odpowiedzialny, zawsze pełen poświęcenia i oddania drugiemu człowiekowi. Umiał wymagać od siebie i od swoich wychowanków. Potrafił oszczędzać na szczytne cele; prawie wszystkie swe oszczędności przeznaczał na misje. Był człowiekiem wielkiej kultury i dobroci, kapłanem głębokiej wiary i żarliwej modlitwy. Zawsze ufał Bożej Opatrzności i miłosierdziu Bożemu. Pozostawił Wspomnienia, publikowane w WPPSAK 1991, nr 2, 90-98, nr 3, 147-151, nr 4, 189-193, nr 5, 242-245, nr 6, 281-286, nr 7, 329-333, nr 8, 369-374, nr 9, 425-429, nr 10, 496-501, nr 11, 570-574, nr 12, 619-628, 1992, nr 1, 45-56, nr 2, 104-109, nr 3, 153-158, nr 4, 194-199.
Pamięć ks. Leona Bemkego uczczono na Kopcu 23 IX 2016. Tego dnia odprawiono Mszę św., której przewodniczył i okolicznościowe kazanie wygłosił ks. Stanisław Tylus. Po Mszy odsłonięto tablicę na grobie kapelana Westerplatte, a miejscowa szkoła przeprowadziła w auli akademię poświęconą życiu i działalności ks. Bemkego. Z kolei 28 V 2019 Publicznej Katolickiej Szkole Podstawowej na Kopcu nadano imię Ks. Leona Bemkego oraz przekazano Sztandar. Uroczystej Mszy św. przewodniczył abp Henryk Hoser SAC. On też wygłosił Słowo Boże i udzielił młodzieży Sakramentu Bierzmowania. Przy tej okazji uczestnikom uroczystości rozdano książkę pt. „Bemke. Pallotyn, wychowawca, ostatni kapelan Westerplatte”, Apostolicum 2019. Tekst książki opracowano na podstawie dokumentów archiwalnych oraz pracy magisterskiej ks. Tomasza Pławnego SAC („Charyzmat św. Wincentego Pallottiego w posłudze duszpasterskiej ks. Leona Bemke SAC. Studium historyczno-pastoralne”, Warszawa 2011), napisanej pod kierunkiem ks. dr hab. Edmunda Robka SAC.
Fotografia górna: „Roczniki Pallotyńskie” 9(1968) 154
Fotografia dolna 1:
Fotografie dolne 2-5: Osny 1956. Poświęcenie kamienia węgielnego pod drukarnię
Fotografia dolna 6: Oignies 1959. Ks. Bemke L. i ks. Wiśniewski Adam †1987 (z rowerem)
Fotografia dolna 7: Lata 60. XX w. Ks. Bemke L. i ks. Domagalski Kazimierz w Oignies przed plebanią
Fotografie dolne 1-7 pochodzą z Archiwum Regii Miłosierdzia Bożego w Paryżu
Fotografia dolna 10: Spotkanie ks. L. Bemkego z Westerplattczykami. Gdańsk ul. Elżbietańska 1975. Fotografia z zbiorów ks. Jerzego Błaszczaka SAC
Fotografia dolna 11: Grób ks. L. Bemkego w Wadowicach-Kopcu
Fotografia dolne 12-13: Odsłonięcie tablicy na grobie Kapelana Westerplatte
Fotografia dolna 14: Przekazanie Sztandaru pocztowi sztandarowemu Szkoły
Fotografia dolna 15: Książka o ks. Leonie Bemke
Ostatnio zmodyfikowano: 12 stycznia 2015 (uzupełniono 7 listopada 2019)
Tekst biogramu: Tylus Stanisław, Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013, 44-48
Materiały źródłowe
Kazanie wygłoszone przez ks. Stanisława Tylusa SAC na Mszy św. w kaplicy na Kopcu, w Wadowicach, z okazji odsłonięcia tablicy na grobie ks. Leona Bemkego SAC, na miejscowym pallotyńskim cmentarzu, informującej, że był kapelanem załogi Westerplatte (23 września 2016)
„Światło lampy zależy od oleju, mądrość ucznia zależy od nauczyciela”
Szanowni Państwo, przedstawiciele Władz Samorządowych i Szkolnych z Myślenic, Dyrektorzy Szkół Podstawowych z terenu gminy Wadowice i Myślenice, Przedstawiciele Delegatury Kuratorium Oświaty i Wychowania!
Wielebny Księże Rektorze wadowickich Pallotynów na Kopcu, drodzy Księża Pallotyni, gospodarze, kontynuatorzy i kustosze tradycji Collegium Marianum, oraz Drodzy Uczniowie i Nauczyciele Publicznej Katolickiej Szkoły Podstawowej na Kopcu, z Panią Dyrektor Renatą Rachwał!
„Światło lampy zależy od oleju, mądrość ucznia zależy od nauczyciela” – to słowa pewnego przysłowia, które chcę dziś odnieść do ks. Leona Bemkego, pallotyna, związanego z tym miejscem poprzez studia gimnazjalne w tutejszym Collegium Marianum, poprzez wieloletnie pełnienie funkcji dyrektora w Collegium Marianum, czyli w Prywatnym Gimnazjum Księży Pallotynów na Kopcu, a później – duszpasterza Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku i kapelana polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Tu na Kopcu, przeżył ks. Leon ostatnie dni swego życia i tu na cmentarzu pallotyńskim został pochowany 28 maja 1984 roku. Sam o tych ostatnich latach przeżytych na Kopcu napisał: „Spędziłem wakacje w zaciszu klasztornym, odprawiłem rekolekcje kapłańskie, zrobiłem dokładny rachunek sumienia i spowiedź z całego życia. Idę więc spokojnie na spotkanie z Nieskończenie Miłosiernym Chrystusem”.
Bogate w przeróżne wydarzenia było życie ks. Leona Bemkego, które rozciągało się pomiędzy datami lat 1897 i 1984. O swoim dzieciństwie sam napisał: „Młodość miałem niełatwą, bo ojciec umarł, gdy miałem zaledwie dwa lata. Było nas trzech braci – najmłodszy urodził się krótko po śmierci ojca. Matka została sama z nami na małym gospodarstwie rolnym. Cztery lata po śmierci ojca, mama wyszła drugi raz za mąż. Ojczym był dla nas bardzo dobry. Szkołę powszechną, niemiecką, ukończyłem w wiosce rodzinnej”.
Jesienią 1911 roku został przyjęty do Collegium Marianum w Wadowicach. „Były to, co prawda początki tej pierwszej placówki pallotyńskiej w Polsce i warunki nie były łatwe, pomimo to z radością wspominam te lata spędzone na Kopcu, a szczególnie czuję się wdzięczny ks. Alojzemu Majewskiemu, założycielowi Księży Pallotynów w Polsce i zarazem założycielowi tej placówki Stowarzyszenia w Polsce”. Zaraz po przybyciu na Kopiec zmienił pisownię swego nazwiska z Behmke na Bemke i odtąd stale go używał. Nauka w niełatwych warunkach Kopca trwała w latach 1911-19. Tu wraz z innymi organizował gimnazjalną orkiestrę i udzielał się w przedstawieniach teatralnych. Naukę przerwała mu I wojna światowa, w wyniku czego został w 1916 roku powołany do wojska niemieckiego i wysłany na front zachodni. Z wojska został zwolniony po zawieszeniu broni dopiero w lutym 1919 roku. Na Kopiec powrócił jesienią 1919 roku i przez kilka miesięcy powtarzał przedmioty szkoły średniej.
W listopadzie 1919 roku rozpoczął na Kopcu nowicjat pod kierunkiem ks. Alojzego Majewskiego i z jego rąk otrzymał sutannę pallotyńską 8 grudnia tego roku. Również tutaj skończył studia filozoficzno-teologiczne (1920-26), choć nie było wówczas odpowiednio przygotowanej kadry pedagogicznej ani bazy dydaktycznej. Jako alumn pomagał w wychowywaniu gimnazjalistów i był prefektem chłopców. Pierwszą konsekrację złożył 20 grudnia 1921, a wieczną 8 grudnia 1924 – obie na Kopcu, na ręce ks. Majewskiego. Święcenia kapłańskie otrzymał 5 lipca 1925 roku w Krakowie z rąk bpa krakowskiego Adama Stefana Sapiehy.
Po święceniach kapłańskich został kierownikiem gimnazjum na Kopcu. Pełnił obowiązki rektora domu wadowickiego (1926-34) i dyrektora Collegium Marianum (1927-35), a także radcy regionalnego (1931-34). Na skutek jego usilnych starań gimnazjum kopieckie otrzymało prawa państwowe. Wśród wychowanków Collegium prowadził prężne koło misyjne; funkcjonowało też koło teatralne, polonistyczne i przyrodnicze. Była też drużyna harcerska (DPM – Drużyna Pallotyńskiej Młodzieży), orkiestra i chór. Działała Sodalicja Mariańska. Za czasów jego rektorstwa odnowiono budynek szkoły i zadbano o jej wystrój oraz wyposażono w gabinety naukowe. Rozpoczęto budowę nowego domu na Kopcu, uporządkowano glinianki, urządzono istniejący park i ogród botaniczny oraz zbudowano boiska sportowe, choć ówczesne warunki materialne były dość ubogie.
Ks. Bemke był człowiekiem, który nigdy nie narzekał, nie był pesymistą. Gdy pojawiały się różne trudności, udawał się do kaplicy, gdzie klękał i polecał te sprawy Panu Bogu. Tu, w świetle lampy wiecznej, Nieskończenie Miłosiernego Chrystusa, uczył się mądrości potrzebnej mu do codziennego życia. „Światło lampy zależy od oleju, mądrość ucznia zależy od nauczyciela”. Tak właśnie, na kolanach przed Najświętszym, rozwiązywał wszystkie problemy, jakie się pojawiały się w jego życiu. Świadczy to o wielkiej jego wierze i o jego zaufaniu Temu, któremu poświęcił się bez reszty. Gdy Collegium Marianum potrzebowało pilnie pieniędzy na funkcjonowanie szkoły, to nawet potrafił pójść i pożyczyć pieniądze od ludzi świeckich. Ci zazwyczaj nigdy mu nie odmawiali.
Wśród wychowanków gimnazjum pod opieką ks. dyrektora Bemkego, był m.in. pochodzący ze Spisza, Józef Stanek, późniejszy kapłan pallotyński, kapelan żołnierzy Powstania Warszawskiego o pseudonimie „Rudy”, zamordowany przez Niemców 23 września 1944 roku i beatyfikowany 13 czerwca 1999 roku w Warszawie przez pap. Jana Pawła II, jako męczennik II wojny światowej. Wszyscy młodzi ludzie, kształceni w Collegium Marianum zdobywali wiedzę nie tylko w zakresie życia religijnego, ale i w wielu aspektach życia intelektualnego i kulturalnego. To dzięki szerokim kontaktom ks. Bemkego z mieszkańcami miasta i okolicy, ze środowiskiem inteligencji oraz kadrą 12 Pułku Piechoty Ziemi Wadowickiej, kształtowały się w wychowankach postawy patriotyczne i obywatelskie oraz przygotowywały młodych ludzi do życia w społeczeństwie. Można powiedzieć z całą pewnością, że Collegium Marianum dzięki ks. Bemkemu stało się prężnym ośrodkiem intelektualnym i kulturalnym, oddziaływającym szeroko na okolicę.
Tradycje narodowe, społeczne i kulturalne podtrzymywał dalej ks. Bemke, gdy został przeniesiony do Gdańska, by objąć opieką duchową miejscowych Polaków. Zaczął tu pomagać ks. Franciszkowi Rogaczewskiemu przy kościele Chrystusa Króla i ks. Bronisławowi Komorowskiemu przy kościele św. Stanisława Biskupa. Był też spowiednikiem i ojcem duchownym polskich dominikanek, nauczycielem języka niemieckiego i religii w polskiej szkole handlowej, średniej i wyższej, gdzie założył Sodalicję mariańską. W 1936 roku, na prośbę komisariatu generalnego w Gdańsku powierzono mu obowiązki kapelana wojskowego polskiej załogi na Westerplatte. Do jego obowiązków należało odprawianie mszy w każdą niedzielę, święta oraz w czasie uroczystości państwowych i wojskowych w kaplicy MB Częstochowskiej na terenie Westerplatte, a także sprawowanie opieki duszpasterskiej nad załogą Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Gorliwa praca duszpasterska ks. Bemkego spotkała się z niechęcią władz hitlerowskich i z powodu nacisków władz na pallotyńskich współbraci przeniósł się do Oliwy. Tu wygłaszał niedzielne kazania dla Polaków w katedrze, słuchał ich spowiedzi, był opiekunem KSM w Gdańsku oraz organizował harcerstwo polskie i kierował tamtejszą bursą dla polskiej młodzieży męskiej z okolic Gdańska, pracującej i uczącej się, urządzoną przez Polską Macierz Szkolną.
Niezwykle ciekawe są dzieje dalsze ks. Bemkego, kapelana Westerplatte.
Można tu dużo mówić o jego aresztowaniu przez Niemców, na krótko przed wybuchem II wojny światowej (o godz. 3.00 w nocy 1 września 1939 roku), o zwolnieniu, o tułaczce wojennej przez Litwę, tereny Polski wschodniej, o nieudanych próbach przekroczenia granicy węgierskiej, o pobycie na Litwie, Łotwie i Szwecji. Niemniej interesująca jest jego praca jako kapelana Wojska Polskiego na Zachodzie, osobistego sekretarza przełożonego generalnego pallotynów ks. Wojciecha Turowskiego, następnie superiora regii francuskiej w latach 1952-58, radcy regii oraz duszpasterza polonijnego we Francji i w USA.
Drodzy Uczestnicy tej uroczystości! Nie byłoby tej uroczystości, gdyby nie starania Społeczności Szkoły Podstawowej nr 2 w Myślenicach, noszącej imię Bohaterów Westerplatte. Usilnie zabiegali oni o przypomnienie osoby ks. Bemkego, kapelana Westerplatte. To staraniem władz Myślenic i Szkoły wykonano tablicę na grób księdza Bemkego, przypominającą, że był ostatnim kapelanem załogi Westerplatte. W miesiącu przypominającym wybuch II wojny światowej i walkę na Westerplatte, w rocznicę męczeńskiej śmierci jednego z wychowanków ks. Bemkego, bł. ks. Józefa Stanka (zginął właśnie 23 września 1944 roku), odsłonimy tę tablicę, zaraz po zakończeniu Liturgii eucharystycznej.
Ks. Bemke, mimo pobytu przez wiele lat poza granicami Polski, zawsze czuł się duchowo związany z krajem i rozumiał problemy Polaków, którym towarzyszył podczas wszystkich swych tułaczych wędrówek. Nie lubił pośpiechu. Żył wydarzeniami świata i włączał je we własne refleksje. Interesował się życiem pallotynów i polskiej prowincji, do której był bardzo przywiązany. Był odpowiedzialny, zawsze pełen poświęcenia i oddania drugiemu człowiekowi. Umiał wymagać od siebie i od swoich wychowanków. Potrafił oszczędzać na szczytne cele; prawie wszystkie swe oszczędności przeznaczał na misje. Był człowiekiem wielkiej kultury i dobroci, kapłanem głębokiej wiary i żarliwej modlitwy. Zawsze ufał Bożej Opatrzności i miłosierdziu Bożemu.
„Światło lampy zależy od oleju, mądrość ucznia zależy od nauczyciela”. Lampa i olej (oliwa) nawiązują do symboliki życia, wiedzy i mądrości, gotowości, światła i ciemności. Znajdujemy też odniesienia do tej symboliki w Piśmie Świętym (przypowieść o 10 pannach). Lampy symbolizują Słowo Boże, oliwa – Ducha Świętego. Znajomość Słowa Bożego bez obecności Ducha Świętego nic człowiekowi nie da, podobnie jak lampa bez paliwa nie będzie świeciła. Czy też piękny tekst, który głosi: „Albowiem Bóg, Ten, który rozkazał ciemnościom, by zajaśniały światłem, zabłysnął w naszych sercach, by olśnić nas jasnością poznania chwały Bożej na obliczu Chrystusa. Przechowujemy zaś ten skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas” (2 Kor 4,6-7).
Ks. Leon Bemke był człowiekiem, który z modlitwy w świetle lampy wiecznej, ze Słowa Bożego i Eucharystii czerpał mądrość potrzebną do codziennego życia. I z tej mądrości, z nagromadzonego „oleju swojej lampy”, udzielał innym światła, dzielił się nim z nauczycielami i uczniami, z ludźmi, do których posyłali go przełożeni. Zdawał sobie doskonale sprawę, o czym mówi inne przysłowie, że „Jeśli nauczyciel jest zły – zły jest uczeń; jeśli uczeń jest zły – zły jest nauczyciel”. Miał też świadomość, jak zresztą pisał, że: "Życie ludzkie jest jak rzeka... ze źródeł wypływa czysta jak kryształ, a potem płynąc przez różne tereny nabiera brudów... ale później oczyszcza się w Nieskończenie Miłosiernym Chrystusie...". I Temu Chrystusowi, i ludziom, chciał służyć, a szczególnie ludziom z okolic Wadowice i Kopca, które ukochał od wczesnej młodości.
******
Uroczystość nadania Publicznej Katolickiej Szkole Podstawowej na Kopcu imienia Ks. Leona Bemkego SAC oraz przekazania Sztandaru
Ksiądz Arcybiskup Henryk Hoser podkreślił najpierw w homilii wyjątkowość tego miejsca i osobę ks. Leona Bemkego, mówiąc m.in.: „Wadowice-Kopiec, to jest miejsce wyjątkowe, również miejsce historyczne. Wadowice są znane w całym świecie ze względu na miejsce urodzenia i pochodzenia św. Jana Pawła II. Gdziekolwiek jestem, wszyscy to miasto znają. Również liczni przybywający tu pielgrzymi roznoszą znajomość Wadowic w całym świecie. Także Wam Wadowice są też bliskie, ponieważ tutaj żyjecie i stąd wyrastacie.
Wadowice to ważne miejsce w historii zakonu karmelitańskiego i również Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, ponieważ to na Kopcu znajduje się dom macierzysty Księży i Braci Pallotynów, którzy posługują dzisiaj na wszystkich kontynentach – również polscy pallotyni, którzy wyszli z tej ziemi. Wadowice-Kopiec, od początku był miejscem kształcenia młodzieży świeckiej i duchownej, aż do likwidacji szkoły Collegium Marianum przez reżim stalinowskim. To w tym budynku powstał [następnie] szpital przeciwgruźliczy, który został później oddany w stanie opłakanym. Z wielkim wysiłkiem udało się wskrzesić życie tego Kopca, przez napełnienie go dziećmi i młodzieżą. I to jest największa pociecha, jaką możemy przeżywać, że tutaj głosy młodych ludzi rozbrzmiewają. Kopiec wrócił do swojej pierwotnej misji i pierwotnego zadania, jakim jest wychowanie młodzieży. I koło jakby się domknęło, dopełniła się ta misja, to powołanie, jakie otrzymała ta Szkoła.
I wreszcie tu rozpoczął swoje kształcenie na średnim poziomie Patron Waszej Szkoły, którego dziś czcimy, ks. Leon Bemke. Przybył tutaj w wieku 14 lat. Ten wiek jest Wam bliski. Tutaj rozpoczął swoją naukę, a poziom intelektualny i duchowy tego miejsca był ogromny. Gdy absolwenci Collegium Marianum, później jako wyświęceni księża również, udawali się do Rzymu okazywało się, że ich przygotowanie do studiów uniwersyteckich na uniwersytetach papieskich był wyższy niż innych narodowości, które tam studiowały. To było liceum klasyczne, gdzie uczono języków starożytnych, języków nowożytnych, a przede wszystkim niemieckiego i angielskiego. Macie być z czego dumni, tym bardziej, że wasz Patron był przecież człowiekiem niezwykłym. O życiu tak barwnym i tak zmiennym, tak historycznym, można powiedzieć, że warto się zapoznać z jego świadectwem życia, dzięki książce, która się teraz ukazała i która zapewne będzie Wam zaprezentowana. Czyta się to, jak scenariusz filmu przygodowego. Co ten człowiek przeszedł, gdzie był, gdzie pracował, w jakich funkcjach się spełniał i w jaki sposób służył Bogu i Ojczyźnie, i w Polsce i za granicą, bo przecież był w krajach Europy Zachodniej, i był długie lata w Stanach Zjednoczonych, był w Paryżu i wreszcie na swój wiek zaawansowany wrócił do Wadowic na Kopiec, gdzie był dyrektorem szkoły wadowickiej, jako młody kapłan, i rektorem tego domu. Tutaj zmarł w wieku 87 lat, w 1984 r.
A gdy mówimy o zmarłych, to pamiętajmy, że dzisiaj mamy rocznicę śmierci Sługi Bożego Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, „Prymasa Tysiąclecia”, kandydata na ołtarze, „człowieka niezłomnego”, tak zresztą jak ks. Leon Bemke był niezłomny. Co to znaczy niezłomny; to znaczy – nie dający się złamać. Takimi właśnie powinniśmy też być”. […]
Następnie Kaznodzieja zwrócił się do młodzieży, która za chwilę miała przyjąć z jego rąk Sakrament Bierzmowania. „Wiecie, że drzewa – piękna tutaj bazylika, naturalnie rosnąca na chwałę Bożą – żyją, aby wydać owoce. My też żyjemy, by wydawać owoce naszego życia. To [określenie] często wracało w nauczaniu Jezusa Chrystusa. Jakie są owoce, które wydajemy: cierpkie, kwaśne, twarde, nie do zgryzienia? Czy też godne uwagi? I z tych dziewięciu owoców [Ducha Świętego] wspomnę wam tylko o dwóch najważniejszych, [tak] wydaje mi się [Pierwszym] jest miłość. Umieć dobrze kochać siebie, nie egocentrycznie, ale dobrze żyć dla swojego najlepszego dobra; również jest to miłość do innych – aby być zatroskanym o ich dobro. Na tym polega prawdziwa miłość, że troszczymy się o dobro innych ludzi, których spotykamy, tych najbliższych i tych dalszych. To jest miłość.
A miłość ma swój barometr, a mianowicie wierność. Prawdziwa miłość jest miłosierna, wierna. Zapamiętajcie to sobie: Prawdziwa miłość jest miłosierna, bo angażuje drugiego człowieka. I temu drugiemu człowiekowi, któremu na przykład obiecujemy miłość dozgonną, jak to jest w małżeństwie, to miarą tej obietnicy jest wierność w każdej sytuacji. To samo jest w powołaniu kapłańskim czy zakonnym. Bogu obiecujemy, dozgonnie i na wieki, być jego własnością. Wierność jest tutaj miarą, probierzem prawdziwości tego wszystkiego, co się tutaj dzieje. A więc, zapamiętajcie przynajmniej z tych dziewięciu owoców: miłość i wierność”.
Po homilii nastąpiło odnowienie przyrzeczeń Chrztu Świętego kandydatów do Sakramentu Bierzmowania i wszystkich obecnych na tej liturgii, a następnie Ksiądz Arcybiskup udzielił uczniom tegoż Sakramentu. Pod koniec Eucharystii Celebrans poświęcił przygotowane krzyże dla bierzmowanych oraz sztandar Szkoły. Uroczysty przemarsz do grobu Patrona Szkoły, ks. Leona Bemkego, został przełożony na późniejszy czas, ze względu na padający deszcz, który rozpoczął się już pod koniec homilii Księdza Arcybiskupa.
Dalsza część uroczystości odbywała się już na Auli (sali gimnastycznej). Prowadzili ją: Dyrektor Szkoły p. Renata Rachwał i ks. Jacek Jezierski, dyrektor Gimnazjum, prezes Fundacji „Collegium Marianum”. Najpierw delegacja w imieniu Dyrekcji Szkoły, Rady Pedagogicznej, Rodziców i Uczniów podziękowała Księdzu Arcybiskupowi za bierzmowanie i poświęcenie Sztandaru. Powitano jeszcze raz Księdza Arcybiskupa i wszystkich Księży, a następnie władze samorządowe: burmistrza, starostę, p. Marię Nitkę, Dyrektora Kuratorium w Wadowicach, Adama Szatkowskiego z małżonką, Prezesa Klubu Szkół Westerplatte oraz Reprezentantów Szkół noszących imię Westerplatczyków, w tym przedstawicieli Szkoły z Myślenic, którzy podsunęli Szkole na Kopcu myśl o nadaniu imienia tego Patrona, a także Dyrektorów Szkół i Przedszkoli wadowickich. Następnie słowa powitań skierowano pod adresem całej społeczności szkolnej: rodziców, dzieci, młodzieży i wszystkich tworzących to środowisko szkolne. Z kolei odśpiewano pieśń hymniczną „Rotę” (która pierwotnie miała być odśpiewana przy grobie L. Bemkego), ks. rektor Sylwester Fiećko, Organ prowadzący Szkołę, odczytał akt nadania imienia Ks. Leona Bemkego SAC Publicznej Katolickiej Szkole Podstawowej na Kopcu oraz przekazano Sztandar pocztowi sztandarowemu Szkoły. Sztandar wyszyły siostry z Warszawy (widnieją na nim słowa: Ad infinitam Dei gloriam. Ks. Leon Bemke SAC – kapelan Westerplatte). Uczniowie złożyli uroczystą przysięgę na sztandar Szkoły z wizerunkiem Patrona. W drzewce Sztandaru wbito pamiątkowe gwoździe. Wbili je rodzice dzieci z poszczególnych klas szkolnych, otrzymując z rąk Pani Dyrektor akty podziękowania. Następnie przemawiał Adam Szatkowski, Prezes Klubu Szkół Westerplatte, Przedstawiciel władz samorządowych oraz Przedstawicielki Szkoły z Myślenic.
Po części oficjalnej, w programie artystycznym znalazł się krótki film z życia Szkoły i występ chóru szkolnego i scenka pantonimiczna. Na zakończenie uczestnicy otrzymali książkę „Bemke. Pallotyn, wychowawca, ostatni kapelan Westerplatte”, Apostolicum 2019. Tekst książki opracowano na podstawie dokumentów archiwalnych oraz pracy magisterskiej ks. Tomasza Pławnego SAC („Charyzmat św. Wincentego Pallottiego w posłudze duszpasterskiej ks. Leona Bemke SAC. Studium historyczno-pastoralne”, Warszawa 2011), napisanej pod kierunkiem ks. dr hab. Edmunda Robka SAC. Uroczystość zakończył obiad.
Ks. Stanisław Tylus SAC
InfoSAC WA, nr 19 z 7 marca 2019
**********
Ks. Suwała Stanisław SAC, Ks. Leon Bemke. Collegium Marianum na Kopcu
W 1975 ks. Stanisław Suwała (†1992), z okazji jubileuszu 50-lecia kapłaństwa ks. Leona Bemke, byłego profesora i dyrektora Collegium Marianum, przesłał krótkie wspomnienia o edukacji, wychowaniu i formacji duchowej, panującej w Collegium na Kopcu, w 20-30 latach XX w. Ks. Suwała był wdzięczny ks. Bemkemu za klasyczną edukację, za religijne i patriotyczne wychowanie, na których później bazował.
Oryginał: Archiwum Regii Miłosierdzia Bożego w Paryżu, Teczka: Leon Bemke. Suwała Stanisław, Ks. Leon Bemke. Collegium Marianum na Kopcu. Wspomnienia są spisane na maszynie i liczą dwie strony.
Do Collegium Marianum na Kopcu wstąpiłem w roku 1928 i przyjmował mnie, po uprzednim egzaminie do klasy trzeciej, ks. Leon Bemke jako rektor i jako dyrektor gimnazjum. Był on czele gimnazjum do roku 1934, kiedy to przez Zarząd Regii został wysłany do pracy w Wolnym Mieście Gdańsku, a ja ukończyłem studia gimnazjalne maturą w roku 1935. Studia teologiczne rozpocząłem jesienią 1937 roku w Rzymie na Uniwersytecie Gregoriańskim OO. Jezuitów.
Na studiach teologicznych, a następnie biblijnych, w Collegio Internationale naszego Stowarzyszenia, jak i przy innych okazjach mego życia na obczyźnie, często myślami wracałem do Collegium Marianum i z wdzięcznością wspominałem wychowawców, profesorów, kolegów i całe nasze życie gimnazjalne. Dlaczego? Bo to życie gimnazjalne otwarło mi oczy na problemy, z którymi się później spotkałem; nie tylko otwarło mi oczy, ale częściowo przygotowało na ich rozwiązanie; wyposażyło w wiadomości, którymi się posługiwałem; uwrażliwiło duszę na to, co ludzkie, co Boże, co pallotyńskie...
Oto niektóre fakty. Językiem wykładowym na Gregorianum był język łaciński; posługiwano się też nim przy egzaminach ustnych i pisemnych. W Collegium Marianum łacina stała wysoko i nasi księża profesorowie wymagali wiele od uczniów, by ten język nie sprawiał im później trudności. Doświadczyłem tego na sobie: nie miałem żadnych trudności w zrozumieniu wykładów, w robieniu sobie zapisków z wykładów, przy egzaminach ustnych i pisemnych. Ileż trudności mieli moi koledzy z naszego Collegio Internationale, czy to byli współbracia Niemcy, Anglicy, Amerykanie, czy też z innych narodowości. Z jakąż wdzięcznością wspominałem śp. ks. Paulińskiego, śp. ks. [Władysława] Baumgarta, którzy wymagali od nas znajomości łaciny i greki. To samo bowiem odnosiło się i do greki; owszem z greki zostałem zwolniony, gdyż miałem wystarczające wiadomości z tego języka. Ale nie tylko języki klasyczne były na poziomie w naszym Collegium Marianum. Naszymi wiadomościami z historii powszechnej, geografii, ze znajomości kultury łacińskiej i greckiej, fizyki i przyrody górowaliśmy nad naszymi rozmówcami. Nieraz pytano się nas: Skąd wy to wiecie? Odpowiadaliśmy z dumą, że nas przygotowało Collegium Marianum na Kopcu. Kiedyśmy udawali [się] na Forum Romanum, do Coloseum, na Sycylię do „Magna Graecia”, to nie czuliśmy się obco, tłumaczyliśmy naszym kolegom i mówili jak o rzeczach znanych, cytując tu i tam słowa ody Horacego, mowy Cycerona, sceny z Quo vadis... Nawet nasi współbracia Włosi mieli respekt dla naszych wiadomości z kultury łacińskiej, jakkolwiek szkoła włoska (faszystowska) kładła wielki nacisk na wiadomości z tej dziedziny.
Obok kultury ogólnej lata gimnazjalne na Kopcu wdrażały nas w pracę wewnętrzną, w pracę nad samym sobą, nad uszlachetnianiem dążności, jakie w nas są, w pracę nad pogłębieniem i poszerzeniem życia religijnego i wspólnotowego w duszy. Z wdzięcznością wspominałem i wspominam naszych ojców duchownych, spowiedników i prefektów, którzy poświęcali nam każdy czas i stali do naszej dyspozycji, by nas urobić, uformować, stworzyć ludzi zdatnych do życia i do zadań, jakie na nas czekały. W późniejszych latach budowało się na tym, cośmy wynieśli z Collegium Marianum, cośmy posiali w latach naszego przebywania na Kopcu. Mam tu na myśli nie tylko konferencje ascetyczne, rekolekcje, przedstawienia religijne, ale te malusieńkie sprawy i spraweczki, jak np. wdrażanie nas w formy grzeczności, mieć odwagę przy występach publicznych, umieć dyskutować i wiele innych. Znaczenie takiego wychowania widziało się w całej pełni w grupie międzynarodowej, z jakiej składało się Collegio Internationale, czy też sama Gregoriana.
[s. 2] Nie chciałbym pominąć nastawienia patriotycznego, jakie wyniosłem z murów Collegium Marianum. Tym bardziej, że moje dotychczasowe życie kapłańskie upłynęło mi na obczyźnie i nigdy nie przestałem się interesować Ojczyzną i pracować dla niej, jak również dla rodaków. Z jakąż radością wspominam nasze akademie patriotyczne urządzane na Kopcu, obchody z okazji uroczystości narodowych, przedstawienia teatralne na tle narodowym, deklamacje itd. itd.! Profesorowie, wychowawcy, prefekci, ojcowie duchowni umieli przelać na nas przywiązanie do polskości, szacunek, cześć; wszystko to, co oni wynieśli spod zaborów, za co cierpieli służąc w wojsku podczas pierwszej wojny światowej.
Jest jasne, że to wychowanie intelektualne, religijne, patriotyczne w murach Collegium Marianum dokonywało się przy pomocy różnych osób: profesorów, prefektów, ojców duchownych. Ale tymi wszystkimi kierował, ustawiał, nastawiał, wprowadzał ks. Leon Bemke, dyrektor Collegium Marianum przez 9 lat, prawie że od dnia swoich święceń kapłańskich do 1934 roku. Dzięki jego pracy i przy pomocy tych wszystkich, którzy przejęli się jego wymaganiami gimnazjum nasze osiągnęło bardzo wysoki poziom naukowy i otrzymało prawa państwowe, przyznane szkole prywatnej. Sądzę, że Collegium Marianum na poziomie – to był olbrzymi wkład ks. Leona Bemke pod przyszły rozwój Polskiej Prowincji Księży Pallotynów.
Przesyłam te moje wspomnienia o Collegium Marianum z okazji 50-lecia kapłaństwa ks. Leona Bemke, bo dla mnie osobiście, te lata spędzone w naszym gimnazjum, były w moim życiu decydujące, co do mojego wychowania i co do mojej formacji. I pisząc o Collegium Marianum, pisałem tym samym i o ks. Bemke, bo w owych latach – to jedna historia. Tym bardziej, że w późniejszym życiu nie spotkałem się przez dłuższy czas z Jubilatem.
Niech te skromne wspomnienie będzie wkładem w uroczystości jubileuszowe ks. Leona Bemke i wyrazem głębokiej wdzięczności.
Ks. St[anisław] S[uwała]
Paryż, dnia 8 lutego 1975 r.
****************
Jubileusz 50-lecia kapłaństwa i spotkanie z Westerplattczykami ks. Leona Bemke. Rozmowa z ks. Eugeniuszem Klimińskim
Ks. Stanisław Tylus: W 1975 roku zorganizował Ksiądz spotkanie ks. Leona Bemkego z żyjącymi wówczas obrońcami Westerplatte. Jak doszło do tego spotkania?
Ks. Eugeniusz Klimiński: To biskup gdański Lech Kaczmarek zaproponował ks. Leonowi Bemkemu obchodzenie jubileuszu 50-lecia kapłaństwa w katedrze w Oliwie, ponieważ przed II wojną światową jubilat przez dwa lata mieszkał na terenie parafii oliwskiej, przy Jahnstrasse (obecnie ul. Liczmańskiego). Ks. Bemke uczył w szkole oraz spełniał obowiązki kapelana Westerplatte, a także wygłaszał niedzielne kazania dla Polaków w katedrze o godz. 12.00, słuchał ich spowiedzi, był opiekunem KSM w Gdańsku oraz organizował harcerstwo polskie (wydzierżawił obszerny lokal przy rynku w Oliwie, urządził w nim świetlicę harcerską i salę zebrań dla polskich organizacji). Od końca 1938 kierował tamtejszą bursą dla polskiej młodzieży męskiej z okolic Gdańska, pracującej i uczącej się, urządzoną przez Polską Macierz Szkolną. Mieściła się ona przy ul. Liczmańskiego 24. Ks. Bemke mieszkał w Oliwie aż do aresztowania.
Ja byłem wtedy rektorem domu przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie (1974-80) i doprowadziłem do spotkania ks. Bemkego z Westerplatczykami. Kilku z nich mieszkało na naszym terenie duszpasterskim (nie było jeszcze wtedy parafii). Oni skontaktowali się z innymi Westerplattczykami mieszkającymi w Gdańsku i 12. z nich spotkało się u nas na wspólnej kolacji i jubileuszu ks. Bemkego. Kolacja trwała ze 3 godziny. Ks. Bemke bezpośrednio nie brał udział w walkach, chciał więc poznać z pierwszej ręki informacje o przebiegu batalii o Westerplatte, choć znał to wszystko z przekazów medialnych czy ustnych wypowiedzi.
Ks. S.T.: Czy pamięta Ksiądz szczegóły tamtego spotkania?
Ks. E.K.: Ksiądz Bemke został aresztowany przez gestapo o godz. 3.00 w nocy 1 IX 1939 i osadzony w miejscowym areszcie w Victoriaschule w Gdańsku, a następnie po 6 dniach pobytu w więzieniu zwolniony na podstawie immunitetu dyplomatycznego. Niemcy odtransportowali go na granicę litewską razem z grupą urzędników polskiego komisariatu generalnego. Ks. Bemke mówił, że wywożeni ludzie śpiewali pieśń Nie rzucim ziemi skąd nasz ród. Było to bardzo wzruszające, bo człowiek przeżywając takie sytuacje inaczej śpiewa.
Zapamiętałem z tej rozmowy m.in. takie szczegóły, że dwa lub trzy lata przed 1939 zainstalował ks. Bemke w wartowni obraz MB Częstochowskiej. Umieścił go na klęczniku i stworzył tam kompozycję prowizorycznego ołtarzyka. Kombatanci opowiadali, że na drugi dzień wojny, gdy odmawiali cząstkę różańca z majorem Henrykiem Sucharskim, on wtedy powiedział: „Siły nasze są nierówne, paru z was jest rannych, niektórzy już zginęli. Ja decyduję się na poddanie Westerplatte dziś lub jutro”. Po zakończeniu cząstki różańca żołnierze przyszli do niego i powiedzieli: „Panie majorze modlimy się całym różańcem”. On ukląkł i też dalej odmawiał różaniec. Po jego zakończeniu podeszli do niego i każdy z nich chciał mieć choćby jakiś fragment na pamiątkę z tego różańca. Porozrywali więc różaniec na części. Nie wiem ilu ich było w tej kaplicy (cała załoga liczyła wtedy ok. 200 osób). Mieli tam co pół roku zmiany i byli tam w większości ludzie z kieleckiego, natomiast paru z nich pochodziło z Kaszub. Po tym wydarzeniu walczyli jeszcze kilka dni i następnie poddali się Niemcom.
Podczas walk zburzono wartownię. Ołtarzyk z obrazem Matki Bożej został przewrócony i uszkodzony. Po poddaniu się Niemcy wykorzystywali żołnierzy polskich jako siłę roboczą do zasypywania dołów i usuwania gruzów z wartowni. Żołnierze dostrzegli wtedy w gruzach leżący obraz Matki Bożej i nie chcieli go zasypać, ale przyszło 2-3 żołnierzy niemieckich i zmusiło ich do wykonania rozkazu, grożąc im śmiercią. To była wzruszająca sytuacja, gdy opowiadał Bemkemu o tym wysoki mężczyzna i kiedy to mówił: „Księże kapelanie, ja ten obraz zasypałem tam. Matka Boska została znieważona”, zaczął płakać. Nikt nie podjął starań po wyzwoleniu, aby w tym miejscu zrobić poszukiwania obrazu i nie odkopano go.
Po zakończeniu spotkania towarzyskiego przy kolacji była Msza święta i on miał przemówienie do ludzi. W pewnym momencie powiedział: „Kochani, wiem, że ks. rektor Eugeniusz Klimiński chce budować kościół. Na razie nie ma na to zgody i ja was proszę byście mu bardzo pomogli, bo tam na Westerplatte Matka Boża została znieważona (kaplica była tam chyba pod innym wezwaniem). I opowiedział im to wydarzenie związane z obrazem Matki Bożej. To przemówienie okazało się decydujące w moich staraniach o budowę kościoła. Zaraz na drugi dzień poprosili mnie do urzędu wojewódzkiego. Zaprzyjaźniony architekt pan Marian Wszelaki przez telefon powiedział do mnie: „Niech ksiądz przyjdzie do mnie z projektami kościoła”. Od razu podpisali zgodę na budowę kościoła, a przez trzy lata blokowali tę sprawę.
Nasze starania o budowę kościoła trwały długo. Ja wniosłem projekt budowy domu i kościoła. Ówczesna władza zgodziła się na budowę domu i w nim spotkaliśmy się z ks. Bemke, a kościół czekał dalej na sprzyjający czas. Pan Marian Wszelaki mówił wtedy do mnie - „Ja chciałbym księdzu pomóc, ale musimy poczekać, przyjdzie stosowny czas”. Mieszkaliśmy wówczas w prowizorycznym baraku, który wybudowali w czasie okupacji Niemcy dla jednostki wojskowej Wermachtu, ale był obok drugi dom, gdzie mieszkali niemieccy pallotyni. Krótko mieszkał w nim ks. Bemke, ale pod wpływem nacisków niemieckich władz miejskich musiał przenieść się do Oliwy. Ja budowę kościoła doprowadziłem pod zadaszenie i wtedy nastąpiła zmiana na stanowisku rektora. Byłem rektorem przez dwie kadencje. Budowę kościoła kontynuował ks. Eugeniusz Dutkiewicz.
Na uroczystościach w katedrze w Oliwie było 16 kapłanów (kazanie wygłosił ks. Leon Forycki), a potem było spotkanie z Gdańszczanami i harcerzami w naszym drugim domu w Gdańsku przy ulicy Elżbietańskiej. Był tam biskup Lech Kaczmarek. Elżbietańska gościła ks. Bemekego przez blisko dwa miesiące.
Rozmowę przeprowadził i tekst do druku przygotował ks. Stanisław Tylus SAC
***************
Michał Siwiec-Cielebon, Westerplatte i Wadowice łączy ksiądz major Leon Bemke SAC, InfoSAC nr 29 z 4 X 2016
W podwadowickim Collegium Marianum Księży Pallotynów przypomniano 23 IX 2016 o księdzu majorze Leonie Bemkem, wieloletnim dyrektorze Collegium Marianum czyli Prywatnego Gimnazjum Księży Pallotynów na Kopcu, a później kapelanie załogi polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.
Przez wiele powojennych lat nie wolno było wspominać, że polska załoga na Westerplatte miała swojego kapelana. W oficjalnych publikacjach poświęconych Składnicy na Westerplatte z reguły całkowicie pomijano sprawy religijnej posługi dla żołnierzy i osobę kapelana. Zdjęcia żołnierzy załogi WST, na których był z nimi ich kapelan, nie mogły być publikowane. Próżno także szukać nazwiska księdza Bemkego nawet w publikacjach wydanych przez czy pod egidą Ordynariatu Ludowego Wojska Polskiego. Wzmianki pojawiły się w nielicznych dopiero pod koniec 70. lat XX w., a i to często bardzo nieprecyzyjne, opisy zdjęć nie zawsze solidnie informowały, że stojący pomiędzy oficerami człowiek w czarnym płaszczu, to ksiądz, to kapelan, to Leon Bemke.
Polskę odwiedził w 1969, a powrócił do niej na stałe w 1976. Chociaż bardzo tęsknił za ojczystym krajem, powrót nie był łatwy, ponieważ władze Polski Ludowej nie uznały jego polskiego obywatelstwa. Przez całe powojenne lata podróżował po świecie jako tzw. bezpaństwowiec, posługując się paszportem międzynarodowym, tzw. uchodźczym, od nazwiska polityka Ligi Narodów Fridtjofa Nansena nazywanego paszportem nansenowskim. Kiedy już komunistyczne władze zgodziły się na jego „osiedlenie” w ojczystym kraju, jako bezpaństwowca, przyznawał, że bliscy zachęcali go do zamieszkania w pobliżu rodzinnych Kaszub, a przez dwa miesiące mieszkał nawet w Gdańskim domu pallotynów. To wtedy spotkał się z dawnymi żołnierzami i obrońcami Składnicy na Westerplatte. Ostatecznie wybrał jednak Wadowice i Kopiec, które ukochał od wczesnej młodości. Tu zmarł 25 V 1984 i pochowany został 28 V na niewielkim przyklasztornym cmentarzyku. Za zasługi w pracy społecznej i walce o polskość Gdańska odznaczony został w 1938 Złotym Krzyżem Zasługi, w okresie walk we Francji Krzyżem Walecznych a za służbę wojskową Medalem Wojska.
O przypomnienie osoby księdza Bemkego zabiegała m.in. społeczność Szkoły Podstawowej nr 2 w Myślenicach, noszącej imię Bohaterów Westerplatte. Staraniem władz Myślenic i szkoły wykonano dodatkową tablicę na grobie księdza Bemkego, przypominającą, że był ostatnim kapelanem załogi Westerplatte. Odsłonięto ją 23 IX 2016 w miesiącu przypominającym wybuch II wojny światowej i walkę na Westerplatte, w rocznicę męczeńskiej śmierci jednego z wychowanków księdza Bemkego, błogosławionego ks. Józefa Stanka.
Uroczystość, której gospodarzami była społeczność Collegium Marianum, księża pallotyni z rektorem ks. Jackiem Jezierskim, oraz uczniowie i nauczyciele Publicznej Katolickiej Szkoły Podstawowej na Kopcu z dyrektor Renatą Rachwał, rozpoczęła msza święta, odprawiona przez pallotynów z wadowickiej wspólnoty i historyka Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, ks. dra Stanisława Tylusa SAC, który przypomniał w homilii postać kapelana Westerplatte. Mszę uświetniła orkiestra dęta OSP z Kleczy, która później poprowadziła zgromadzonych na przyklasztorny cmentarz. Wartę przy grobie ks. Bemkego pełnili żołnierze formacji Obrony Terytorialnej. Po odegraniu hymnu i odsłonięciu tablicy złożono kwiaty i zapalono znicze, po czym uczestnicy uroczystości przeszli do auli Collegium Marianum, gdzie uczniowie przedstawili krótką prezentację sylwetki bohatera dnia. Przedstawiciel zarządu Klubu Szkół Westerplatte, Bogusław Kucharek z Krakowa na ręce dyrektor SP nr 2 w Myślenicach, Beaty Chrapek-Paciorek podziękował inicjatorom uroczystości za jej przygotowanie.
W uroczystościach uczestniczyli przedstawiciele władz samorządowych i szkolnych z Myślenic, dyrektorzy szkół podstawowych z terenu gminy Wadowice, przedstawiciele Delegatury Kuratorium Oświaty i Wychowania, asystent posła na Sejm RP, prof. Józefa Brynkusa, Michał Siwiec-Cielebon, który przekazał okolicznościowe listy gratulacyjne od posła dyrektorom szkoły z Myślenic, Szkoły na Kopcu oraz rektorowi wadowickich pallotynów. Na cmentarzu oraz akademii obecna była także zastępca burmistrza Wadowic Ewa Całus. Spotkanie zakończył obiad w refektarzu Collegium Marianum, podczas którego dyskutowano m.in. o związkach Wadowic z Myślenicami i obronie tego miasta we IX 1939 przez żołnierzy 12 pp, o świętych i błogosławionych oraz kapelanach wojskowych ze zgromadzenia pallotynów, a także o znaczeniu i oddziaływaniu klasztoru na Kopcu, m.in. jako kościoła garnizonowego polskiego podziemia niepodległościowego po II wojnie światowej, gdzie często przybywali na modlitwę wadowiccy Żołnierze Wyklęci, partyzanci batalionu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego i Armii Polskiej w Kraju dowodzeni przez kapitana Feliksa Kwarciaka „Staszka”, „Siwego” i porucznika Mieczysława Wądolnego „Granita”, „Mściciela”. Bo to także, obok księdza Leona Bemkego i błogosławionego ks. Józefa Stanka, część pięknej historii Kopca i wadowickich pallotynów.
